آنچه در این مقاله می‌خوانید
بیش فعالی (ADHD) یکی از اختلالات یادگیری شایع در دانش‌آموزان است که متمرکز ماندن، یک جا نشستن و کنترل رفتار را برای دانش‌آموز مشکل می‌کند.
دانش‌آموزانی که مبتلا به اختلال بیش فعالی هستند ممکن است در برخی مهارت‌های دیگر نظیر خویشتنداری، تفکر قبل از اقدام، مدیریت احساسات، نظم و ترتیب، پیروی از دستورالعمل‌ها و … دچار مشکل شوند که این موضوع چالش‌هایی را در بسیاری از جنبه‌های زندگی، از مدرسه گرفته تا کار و زندگی روزمره، برای آن‌ها ایجاد می‌کند.
دقیقا مشخص نیست که چند درصد از مردم جهان دچار این اختلال هستند اما بر اساس مقاله‌ای که در سایت adhdfoundation.org.uk منتشر شده است حدود ۲ الی ۵ درصد از دانش‌آموزان در مدارس تحت تأثیر اختلال بیش فعالی قرار دارند.
در این مقالۀ قصد داریم به مهم‌ترین نکات در مورد اختلال بیش فعالی و علائم و علل آن اشاره کنیم و پیشنهاداتی را برای کنترل دانش‌آموزان بیش فعال به معلمان عزیز ارائه دهیم. پس لطفا تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
نکات مهم در مورد اختلال بیش فعالی
۱. بیش فعالی نشانۀ بی‌اراده بودن یا تنبلی دانش‌آموز نیست
این موضوع یکی از باورهای غلط در مورد بیش فعالی است. در واقع دانش‌آموز بیش‌فعال برای تمرکز روی یک موضوع یا کنترل رفتارهای تکانشیِ، معمولا تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد.
۲. اختلال بیش فعالی مختص پسران یا کودکان نیست
تا مدت‌ها چنین تصوری وجود داشت که بیش فعالی فقط در کودکان و به ویژه در پسران وجود دارد. اما تحقیقات نشان می‌دهند که برخی از بزرگسالان نیز با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند. همچنین دختران نیز به اندازۀ پسران می‌توانند دچار این اختلال شوند اما چون علائم بیش فعالی در پسران نسبت به دختران راحت‌تر تشخیص داده می‌شود این تصور به وجود آمده که اختلال ADHD مختص پسران است.
۳. اختلال بیش فعالی با افزایش سن از بین نمی‌رود
البته در اکثر مواقع رفتارهای تکانشی و هیجانی کودک با افزایش سن کاهش پیدا می‌کند ولی مشکل عدم تمرکز او معمولا تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند.
۴. اختلال بیش فعالی در هر سنی قابل درمان است
مهم نیست که بیش فعالی در چه سنی تشخیص داده شود. در هر صورت در همۀ سنین روش‌های درمانی وجود دارد که می‌تواند این اختلال را کنترل کند و سازگاری با شرایط مدرسه یا محل کار را برای این افراد آسان‌تر کند.
بیشتر بخوانید: اختلال ریاضی در دانش‌آموزان ابتدایی و راهکارهایی برای معلمان
علائم رایج اختلال بیش فعالی در دانش‌آموزان ابتدایی
مهم‌ترین مرحله در مدیریت دانش‌آموزان بیش فعال و تدریس به آن‌ها این است که علائم بیش فعالی را در آن‌ها شناسایی کنیم. دانش‌آموزانی که دچار ADHD هستند معمولا این علائم را از خود نشان می‌دهند:
- به راحتی دچار حواس‌پرتی می‌شوند
- تکالیفشان را به طور کامل انجام نمی‌دهند
- به نظر می‌رسد که به صحبت‌های شما گوش نمی‌دهند
- تمرکز کافی ندارند
- نمی‌توانند به آرامی یک جا بنشینند و مدام در حال حرکت هستند
- معمولا وسایلشان را گم می‌کنند
- بیش از حد صحبت می‌کنند
- حرف‌های دیگران را قطع می‌کنند
- در برنامه‌ریزی دچار مشکل می‌شوند
- به سختی با دیگران سازگار می‌شوند
- تمایل زیادی به رویاپردازی دارند
در مورد علائم ADHD لازم است به چند نکتۀ مهم اشاره کنیم:
- این علائم ثابت نیستند و ممکن است در سنین مختلف تغییر کنند یا حتی با افزایش سن از بین بروند.
- برخی از افراد مبتلا به بیش فعالی بسیاری از نشانه‌های بالا را ندارند و تنها مشکل آن‌ها عدم تمرکز است. در این حالت، متخصصان به جای اصطلاح ADHD از ADD استفاده می‌کنند.
- اگر چه که دانش‌آموزان بیش فعال با مشکل عدم تمرکز دست و پنجه نرم می‌کنند اما بسیاری از آن‌ها به راحتی می‌توانند روی فعالیت‌های مورد علاقۀ خود تمرکز کنند تا حدی که حتی اگر نامشان را صدا بزنید هیچ واکنشی نشان نمی‌دهند.
علل ایجاد اختلال بیش فعالی
همان طور که در مقالات مربوط به اختلال نارساخوانی و اختلال نارسانویسی نیز اشاره کردیم محققان تاکنون دو علت اصلی را برای اختلالات یادگیری، از جمله اختلال بیش فعالی معرفی کرده‌اند.
۱. تفاوت در عملکرد مغز
تحقیقات نشان داده‌اند که رشد مغز در افراد عادی و افراد بیش فعال کاملا مشابه است. اما رشد برخی از قسمت‌های مغز که مربوط به عملکرد اجرایی انسان می‌شود در افراد مبتلا به بیش فعالی بیشتر طول می‌کشد. به همین دلیل هم در بسیاری از موارد مشاهده می‌کنید که کودکان مبتلا به ADHD رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که یک تا سه سال کوچکتر از سن آن‌ها است.
اختلال بیش فعالی هیچ ارتباطی به هوش افراد ندارد. افراد مبتلا به این اختلال می‌توانند به اندازۀ یک فرد عادی، باهوش باشند.
۲. عوامل ژنتیکی
طبق تحقیقاتی که دانشمندان در سال‌های اخیر انجام داده‌اند اگر کودکی دچار اختلال بیش فعالی باشد به احتمال ۲۵ درصد، حداقل یکی از والدین او نیز دچار این مشکل هستند. همچنین به احتمال بسیار قوی، یکی دیگر از اعضای نزدیک خانوادۀ او نیز (به جز والدین) با اختلال ADHD دست و پنجه نرم می‌کند.
از دیگر عوامل مؤثر در ایجاد اختلال بیش فعالی، می‌توان به استعمال الکل و دخانیات در دوران بارداری، آسیب‌های مغزی و کمبود اکسیژن در حین تولد و مشکلات خاصی مانند صرع اشاره کرد.
نحوه تشخیص و درمان اختلال بیش فعالی
برای تشخیص اختلال بیش فعالی آزمایش یا تست خاصی وجود ندارد و تشخیص آن طی چند مرحله صورت می‌گیرد. یکی از این مراحل، شامل معاینات پزشکی است که طی آن بسیاری از مشکلات دیگر مانند اضطراب، افسردگی یا انواع دیگر اختلالات یادگیری که ممکن است علائمی مشابه با اختلال بیش فعالی داشته باشند رد می‌شوند. استفاده از پرسشنامه و گرفتن شرح حال از والدین دانش‌آموز و استفاده از چک لیست علائم بیش فعالی از دیگر مراحل تشخیص این اختلال است.
متخصصان معقتدند که مؤثرترین روش برای درمان اختلال بیش فعالی، دارو درمانی است. رفتاردرمانی نیز یکی از از روش‌های کنترل بیش فعالی است که البته فقط برای برخی از افراد مبتلا به این اختلال کمک‌کننده است و نمی‌توان آن را به عنوان درمان قطعی برای این مشکل در نظر گرفت.
پیشنهاداتی برای معلمان
دانش‌آموزان بیش فعال نسبت به سایر دانش‌آموزان نیازهای بیشتری دارند. درس دادن به آن‌ها کار ساده‌ای نیست اما اگر صبر، خلاقیت و پیگیری لازم را داشته باشید حتما به نتایج دلخواهتان دست پیدا می‌کنید. نقش اصلی شما در ارتباط با چنین دانش‌آموزی این است که نیازها و نقاط قوت او را شناسایی کنید، همچنین راهکارهایی را در پیش بگیرید که به دانش‌آموز کمک می‌اکند تا تمرکز بیشتری داشته باشد و از تمام توان خود استفاده کند.
بیشتر بخوانید: ۸ نکتۀ اساسی در مورد مطلع کردن والدین از اختلالات یادگیری فرزندشان
- از والدین دانش‌آموز بخواهید تا محلی آرام و به دور از عوامل حواس‌پرتی را برای تدریس در نظر بگیرند. همچنین محل قرار گرفتن میز و صندلی دور از پنجرۀ اتاق باشد یا در هنگام تدریس پرده‌ها کشیده باشند.
- در کلاس‌های گروهی دانش‌آموز را در ردیف اول و در محدودۀ دید خود بنشانید
- اهداف و قوانین مشخص و واضحی را برای کلاس خود در نظر بگیرید و دانش‌آموز را از پیامدهای رعایت نکردن این قوانین مطلع کنید.
- در ابتدای هر جلسه خلاصه‌ای از درسی که قرار است به او ارائه دهید بیان کنید
- در صورت امکان در ابتدای جلسه که دانش‌آموز تمرکز بیشتری دارد روی موضوعات مهم‌تر کار کنید
- در طول تدریس از فعالیت‌های مختلف و متنوع استفاده کنید و سرعت تدریس خود را هر از گاهی تغییر دهید
- در طول تدریس از چند آنتراکت کوتاه استفاده کنید
- آموزش‌ها و دستورالعمل‌ها را به چند بخش کوتاه و قابل فهم تبدیل کنید
- از تصاویر و محرک‌های غیرضروری در کاربرگ‌ها استفاده نکنید
- در پایان کلاس نکات مهم را به صورت خلاصه‌وار بیان کنید
- از دانش آموز بخواهید تکالیفی که باید انجام دهد را در دفترچه‌ای یادداشت کند
- از محتواهای بصری مانند فلش کارت، ویدیو، تصاویر، نمودارها و … استفاده کنید
- کاربرگ‌ها، آزمون‌ها و تکالیف را طوری طراحی کنید که تا حد امکان آیتم‌های کمتری داشته باشند
- به جای آزمون‌های طولانی با تعدادِ زیاد سوالات، از آزمون‌های کوتاه استفاده کنید
- بهترین نوع آزمون را برای دانش‌آموز بیش فعالِ خود کشف کنید (شفاهی، جای خالی، تستی و … )
- روی کارهایی که دانش‌آموز باید انجام دهد تأکید داشته باشید نه روی کارهایی که نباید انجام دهد.
- تا حد امکان با دانش‌آموز تماس چشمی برقرار کنید
- جملات و دستورالعمل‌ها را صریح، کوتاه و واضح بیان کنید
- هرگاه احساس کردید که تمرکز دانش‌آموز کم شده است از جملاتی استفاده کنید که توجه او را بیشتر جلب می‌کند؛ مثلا “حالا به قسمت جالب درس می‌رسیم”، یا “نکتۀ خیلی مهم این است که” و …
- در مواقعی که دانش‌آموز رفتارهای تکانشی و هیجانی انجام می‌دهد به هیچ عنوان کنترل خود را از دست ندهید. آرامش خود را حفظ کنید و به او نشان دهید که اتفاق خاصی رخ نداده و همه چیز را تحت کنترل دارید
- یکی از مشکلات دانش‌آموزان بیش فعال ناتوانی در درک اولویت و ترتیب انجام کارها است. سعی کنید با استفاده از تمرینات سرگرم کننده این مشکل را تا حد امکان برطرف کنید. برای مثال از او بخواهید اتفاقات یک روز مدرسه یا مراحل انجام یک بازی کامپیوتری را به ترتیب و ظرف مدت ۳۰ ثانیه بیان کند.
سخن پایانی
در این مقاله، به بررسی علائم و علل اختلال بیش فعالی پرداختیم و پیشنهاداتی را برای مدیریت دانش‌آموزان بیش فعال مطرح کردیم. اما همان طور که در سایر مقالات مربوط به اختلالات یادگیری نیز اشاره کردیم مجددا تأکید می‌کنیم که بهترین روش در برخورد با دانش‌آموزی که برخی از این علائم را دارد، این است که با همکاری والدین، با یک متخصص روانشناسی آموزشی مشورت کنید، تا تست‌های تشخیصی مورد نیاز را انجام دهند و راهکارهای تخصصی‌تر را در این زمینه ارائه کنند. از اینکه تا پایان این مقاله با ما همراه بودید از شما سپاسگزاریم.
سوال!
آیا شما تا به حال با دانش‌آموزی دارای علائم اختلال بیش فعالی برخورد داشته‌اید؟ از چه روش‌هایی برای مدیریت این اختلال استفاده کرده‌اید؟
لطفا نظرات و تجربیات خود را زیر همین پست با سایر همکاران در میان بگذارید.
منابع انگلیسی که می‌توانید استفاده کنید: understood.org ،helpguide.org ،adhdfoundation.org.uk
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: