آنچه در این مقاله می‌خوانید
زمانی‌که کلاس درس راکد و غیر پویا می‌شود، چه کار می‌کنید؟ اگر دانش‌آموزانتان از یک مشکل نسبتا مشابه رنج می‌برند چه تدبیری برای بهبود جو کلاس و القای احساس آرامش به دانش‌آموزان خود می‌اندیشید؟ روش تدریس غیرمستقیم با تکیه بر احساسات و عواطف دانش‌آموزان کمک می‌کند تا یادگیری به کمک تسهیلگری اتفاق افتد. کارل راجرز بنیانگذار روش تدریس غیر مستقیم می‌گوید:« روابط انسانی می‌توانند باعث رشد و تعالی در انسان شوند. به همین دلیل هم یادگیری باید مبتنی بر آموزش مفاهیم انسانی باشد نه صرفا مفاهیم درسی.» در این مقاله به بررسی این نظریه کارل راجرز و روش تدریس غیر مستقیم می‌پردازیم.
تدریس غیر مستقیم چیست؟
روش‌های تدریس معمول که در مدارس به آن پرداخته می‌شود را روش مستقیم تدریس می‌نامند. در این روش تمرکز بر یادگیری است و معلم مانند یک سخنران مباحث درسی را آموزش می‌دهد و پیش می‌رود. در روش مستقیم کنترل کلاس در دست معلم است و دانش‌آموزان باید قوانینی که معلم وضع می‌کند را رعایت کنند. در این روش اغلب احساسات و عواطف دانش‌آموز نادیده گرفته می‌شود.
برخلاف روش مستقیم، در روش تدریس غیرمستقیم، عواطف و احساسات دانش‌آموزان تعیین‌کننده است. در واقع روش تدریس غیر مستقیم، یادگیری را مبتنی بر مشاوره پیش می‌برد. در این روش معلم نقش تسهیلگر و مشاور را دارد. او با ایجاد رابطه دوستانه بین دانش‌آموز و خود، هم یادگیری را تقویت می‌کند و هم از احساسات دانش‌آموزان خود آگاه است. در این روش دانش‌آموزان کنترل کلاس را در دست دارند و با رعایت چارچوب و قوانین خودشان یادگیری و آموزش را پیش می‌برند.
مزایای روش تدریس غیر مستقیم
مهمترین مزیت روش تدریس غیر مستقیم، ترغیب و تشویق دانش‌آموزان به یادگیری است. ازآنجاکه این روش بر روابط بین انسانی تاکید دارد، معلم با ایجاد روابط دوستانه، کمک می‌کند تا دانش‌آموزان خودشان نقش اصلی در یادگیری را ایفا کنند. به این ترتیب از سبک سخنرانی صرف دور شده و کلاس به محیطی پویا و فعال تبدیل می‌شود.
- حل مسئله: زمانی‌که معلم در نقش تسهیلگر و مشاور ظاهر می‌شود، دانش‌آموز بهتر مسائل خود را بازگو می‌کند و با کمک معلم به حل آن‌ها می‌پردازد.
- خودشکوفایی: به‌دلیل اینکه در این روش معلم صرفا تسهیلگر و راهنماست، دانش‌آموزان تشویق می‌شوند تا خودشان مسیر تدریس را تعیین کنند. به‌این‌ترتیب رشد و خودشکوفایی در کنار ایده‌پردازی و خلاقیت اتفاق می‌افتد.
- تقویت برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری: روش تدریس غیر مستقیم، دانش‌آموز محور است. در چارچوب کلاسی، دانش‌آموزان خود باید برای روند کلاس برنامه‌ریزی کنند و قدرت تصمیم‌گیری در آن‌ها تقویت می‌شود.
- جرات‌مندی و اعتماد به نفس: کمک می‌کند تا دانش‌آموزان بهتر خود را ابراز کنند و بدون قضاوت، اعتماد به نفس را در آن‌ها تقویت می‌کند.
کارل راجرز در روش مشاوره‌ای خود توانست، الگوی خطی سنتی را به یک الگوی زایشی تبدیل کند.
کاربردهای روش های تدریس غیر مستقیم
تدریس غیر مستقیم را می‌توان در تمام مراحل زندگی و نه فقط مدرسه به کار برد. این روش که مبتنی بر احساسات و سلامت روحی و روانی است کمک می‌کند تا افراد با احساس رضایت بیشتری مسائل را یاد بگیرند. جرات‌مندی و اعتماد به نفس را در یادگیرندگان تقویت می‌کند و اجازه می‌دهد تا خودشان مسائل را ببینند و با کمک تسهیلگر حل کنند.
کاربرد روش تدریس غیر مستقیم در مدارس و کلاس‌های تدریس خصوصی یا عمومی به صورت ایجاد یک محیط دوستانه و پویا است. در این روش معلم نقش مشاور را دارد. او علاوه‌بر هدایت کلاس درس کمک می‌کند تا دانش‌آموزان خود به مسائل پی ببرند.
دیگر کاربرد روش تدریس غیر مستقیم در تدریس درس‌های مرتبط با علوم انسانی و اجتماعی است. در واقع مسائلی که می‌توانند تجربه شوند، در این روش تدریس بیشتر کاربرد دارند. در این روش کار بر روی تعریف تعارض و مسئله، بحث و گفتگو پیرامون موضوع، ارزیابی راه‌حل‌ها و اقدام کمک می‌کند تا دانش‌آموز یا فرد یادگیرنده، تبدیل به فردی اقدام‌کننده شود. به‌همین‌دلیل امروزه معلمان از تدریس غیر مستقیم برای بهبود مهارت‌های نرم در دانش‌آموزان کمک می‌گیرند.
مراحل تدریس غیر مستقیم
در روش تدریس غیر مستقیم معلم ابتدا باید بتواند با دانش‌آموزان خود رابطه‌ای دوستانه برقرار کند. سپس با طرح مسئله تدریس آغاز می‌شود. مسئله می‌تواند بیان یک سوال باشد یا نشان دادن فیلم.
در مرحله دوم، دانش‌آموزان شروع به اظهارنظر، پیدا کردن تعارضات مسئله، داده‌یابی و گفتگو می‌کنند. در این مرحله معلم نقش هدایت کننده‌ای را دارد که فقط قوانین کلاس را برای جلوگیری از هرج و مرج گوشزد می‌کند. به غیر از این نباید هیچگونه قضاوتی در مورد گزاره‌های درست و غلط دانش‌آموزان بیان شود.
مرحله سوم، مرحله پرسش و پاسخ است. معلم باتوجه‌به نظرات و مباحثی که دانش‌آموزان در مرحله قبل بیان کرده‌اند، از آن‌ها سوال می‌کند. به طور مثال از آن‌ها می‌خواهد تا دیدگاه خود را بیشتر توضیح دهند یا برای نظر خود مثالی بیاورد.
پس از این که تمام نظرات بررسی شدند، وقت ارزیابی و نتیجه‌گیری است. معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد یک جمع‌بندی و نتیجه‌گیری ارائه کنند. در نهایت معلم با ایفای نقش حمایتی به دانش‌آموزانی که فعالیت بیشتری داشته‌اند، اجازه می‌دهد تا کل فرایند طی شده را یک بار دیگر برای دوستان خود بازگو کنند. در این مرحله با ادغام نتایج حاصل شده از بحث، دانش‌آموزان دید گسترده‌تری از مسائل پیدا خواهند کرد.
روش های مناسب برای تدریس غیر مستقیم
ازآنجاکه روش تدریس غیر مستقیم یک روش مشاوره‌ای مبتنی بر احساسات و عواطف است، قابلیت آن را دارد که با کمی خلاقیت روش‌های مختلفی برای تدریس آن پیدا کرد. بااین‌حال برخی روش‌ها تا به امروز نسبت به بقیه بیشتر کاربرد و طرفدار داشته‌اند.
- پرسش و پاسخ
- ایفای نقش
- بحث گروهی
- مشارکتی
- بدیعه پردازی و قیاس
در میان این روش‌ها، پرسش و پاسخ را به صورت مداوم در مدارس و آموزشگاه‌ها مشاهده می‌کنید. این روش بر اصل تقویت کنجکاوی، تقویت توجه و تمرکز و همچنین تلاش ذهنی استوار است.
جمع بندی
روش تدریس غیر مستقیم بر خلاف روش مستقیم، به هدایت دانش‌آموزان توسط خودشان می‌پردازد. روش غیر مستقیم یا مشاوره‌ای کمک می‌کند تا دانش‌آموزانی خلاق‌تر، جرات‌مند و با اعتماد به نفس بیشتر تحویل جامعه دهید. در این روش تدریس، روابط دوستانه معلم و شاگرد کمک می‌کند تا دانش‌آموزان در محیطی امن و دوستانه به یادگیری بپردازند. به‌این‌ترتیب هم خلاقیت آن‌ها تقویت می‌شود و هم بهتر می‌توانند مسائل را بیان و به حل آن‌ها اقدام کنند.
سوالات متداول
- روش تدریس غیر مستقیم چیست؟
روش تدریسی بر پایه روابط انسانی که دانش‌آموز و عواطف آن‌ها را اولویت قرار می‌دهد. - تفاوت روش تدریس مستقیم با غیر مستقیم در چیست؟
روش مستقیم بر تدریس فردی معلم به عنوان سخنران تمرکز دارد، اما در روش غیر مستقیم معلم نقش مشاور و تسهیلگر دارد و به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا کلاس را پیش ببرند. در واقع روش غیر مستقیم دانش آموز محور است و مستقیم، معلم محور. - تدریس غیر مستقیم چه تاثیری بر روند یادگیری دانش‌آموز دارد؟
این روش کمک می‌کند تا دانش‌آموزان خود برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری را به عهده بگیرند. قانون را بر اساس روابط انسانی بیاموزند و با تقویت خلاقیت و یافتن راه حل، به تقویت حل مسئله راهبردی دانش‌آموزان نیز کمک می‌کند. - چطور می‌توان از روش تدریس غیر مستقیم برای دانش آموزان مختلف بهره برد؟
در استادبانک، معلم‌های حرفه‌ای با شناسایی ویژگی‌های فردی هر دانش‌آموز، روش مناسب مشاوره‌ای مانند مباحثه، گفتگو یا ایفای نقش را ارائه می‌کنند تا هر دانش‌آموز متناسب با نیاز خود آموزش ببیند.
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: