تدریس خلاق، موضوعات خشک و خسته‌کنندۀ کتاب‌های درسی را به آموزش‌هایی تعاملی و جذاب تبدیل می‌کند. علاوه بر این، ترکیب خلاقیت با برنامه‌های درسی، ضمن اینکه باعث کاهش استرس و اضطراب دانش‌آموزان می‌شود، متجر به افزایش خلاقیت و علاقمندی آن‌ها به یادگیری موضوعات جدید نیز خواهد شد.
در این مقاله از مجله اساتید استادبانک، به بررسی روش تدریس خلاق پرداخته‌ایم. عوامل مؤثر بر خلاقیت معلم در تدریس، راهکارهای تدریس خلاق و پیشنهاداتی برای افزایش خلاقیت معلمان، از جمله موضوعاتی هستند که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته‌اند. لطفا تا پایان مقاله همراه ما باشید.
تدریس خلاق چیست؟
به هر روش تدریس نوآورانه، جذاب و اثربخشی که باعث رشد دانش‌آموزان در زمینۀ یادگیری، نحوۀ تفکر و عملکرد آن‌ها شود، تدریس خلاق گفته می‌شود.
در فرآیند تدریس خلاق، معلم تلاش می‌کند تا با شیوه‌های جذاب و خلاقانه، کنجکاوی و علاقۀ دانش‌آموزان را نسبت به موضوع درس برانگیزد. سپس آن‌ها را هدایت می‌کند تا خودشان پاسخ سؤالات را پیدا کنند.
عوامل مؤثر در تبدیل شدن به یک معلم خلاق
عوامل متعددی روی خلاقیت یا عدم خلاقیت یک معلم در تدریس، تأثیر می‌گذارند. در این بخش به برخی از این موارد اشاره می‌کنیم.
1. ویژگی‌های شخصیتی معلم
در بسیاری از مطالعات، ارتباط مستقیم بین شخصیت و روحیات معلم با میزان خلاقیت او در تدریس اثبات شده است.
برای مثال در مطالعه‌ای بر روی تعدادی از معلمان موفق و خلاق مشخص شد که اعتماد به نفس بالا، آمادگی پذیرش تجربیات جدید، قدرت تخیل، تمایل به ساختارشکنی، انعطاف پذیری، ریسک پذیری، انگیزه و میل به یادگیری از جمله ویژگی‌های شخصیتی مشترک اکثر معلمانی است که در تدریس خلاق موفق هستند.
این ویژگی‌های شخصیتی، به معلمان کمک می‌کند تا به طور مداوم در حال یادگیری و نوآوری باشند و بدون توجه به شرایطی محیطی و چالش‌های مختلف، تدریس خود را به روش‌های خلاقانه ارائه کنند.
2. عوامل خانوادگی
همۀ معلمان شرکت کننده در این مطالعه، به این موضوع اشاره کردند که از سوی خانواده برای کسب تجربیات جدید آزادی کامل داشته‌اند. اگر در این مسیر، اشتباهی را مرتکب می‌شدند، معمولا تنبیه یا سرزنشی متوجه آن‌ها نمی‌شد. در چنین شرایطی می‌توانستند از اشتباهات خود درس بگیرند و خلاقیت‌شان را پرورش دهند.
عقاید والدین، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و تحصیلی آن‌ها، انتظارات از فرزندان و روابط با آن‌ها، از جمله عوامل مؤثر بر پرورش خلاقیت هستند.
3. تجربیات دوران مدرسه
اکثر معلمان خلاق شرکت‌کننده در این مطالعه معتقد بودند که معلمان دوران مدرسه و تجربیات آن‌ها در زمینۀ یادگیری، نقش مؤثری در پرورش خلاقیت‌شان داشته است. به همین دلیل آن‌ها نیز همواره تلاش می‌کنند تا الگوی مناسبی برای دانش‌آموزان خود باشند و از برنامه‌ها و روش‌های خلاقانه برای تدریس و آموزش استفاده کنند.
4. تعامل با سایر معلمان
گاردنر معنقد است که تعامل با همکاران می‌تواند به خلاقیت و توسعۀ شغلی افراد کمک کند. معلمان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. شرکت کنندگان در مطالعۀ مذکور، یکی از عوامل موفقیت خود را تعامل با سایر معلمان بیان کرده‌اند.
برای مثال، یکی از این معلمان بیان می‌کند که در طی زمان‌های استراحتِ بین کلاس‌ها در مورد موضوعات مختلف با سایر همکاران خود بازی طوفان فکری انجام می‌دهند. برخی دیگر از این معلمان نیز در گروه‌های مختلف با همکاران خود در ارتباط هستند. در این گروه‌ها ایده‌های جدید در رابطه با تدریس خلاق، مطرح و بررسی می‌شوند.
راهکارهای تدریس خلاق
در این بخش به برخی از راهکارهای تدریس خلاق بر اساس منابغ علمی و تجربیات مغلمان موفق در این زمینه، اشاره کرده‌ایم.
1. تدریس دانش‌آموز-محور
در تدریس خلاق نقش معلم باید در حد هدایت‌گر و تسهیل کننده باشد. معلم با استفاده از روش‌های تدریس فعال که عالبا دانش‌آموز-محور هستند -مانند بحث گروهی، ایفای نقش، انجام پروژه و غیره- می‌تواند خلاقیت را چاشنی تدریس خود کند.
در این روش‌ها به دانش‌آموز این امکان داده می‌شود تا از زاویۀ دید مورد نظر خود به یادگیری و مطالعۀ یک موضوع بپردازد. بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از روش تدریس دانش‌آموز-محور به شاگردان کمک می‌کند تا خلاقیت، تخیل و قدرت تقکر خود را بهبود ببخشند.
2. استفاده از ابزارهای و رسانه‌های کمک آموزشی
استفاده از وسایل کمک آموزشی خلاقانه متناسب با مقطع و درس مورد نظر، یکی از مهارت‌های مشترک همۀ معلمان خلاق است. به کارگیری محتواهای آموزشی چند رسانه‌ای، پاورپوینت، چینه‌ها، پوسترها و انواع تجهیزات آموزشی باعث افزایش علاقه و مشارکت دانش‌آموزان در فرآیند تدریس می‌شود.
بر اساس برخی مقالات ارائه شده، استفاده از محنواهای ویدیویی، اسلایدی و شخصیت‌های کارتونی در آموزش دروس، خلاقیت دانش‌آموزان را به میزان زیادی افزایش می‌دهد.
پیشنهاداتی برای افزایش خلاقیت در تدریس
در این بخش به چند نکتۀ مفید برای افزایش خلاقیت در و در نتیجه ارائۀ تدریس خلاق، اشاره می‌کنیم.
1. یادگیری را جزو برنامه‌های همیشگی خود قرار دهید
در زمینه‌ای که درس می‌دهید کاملا مسلط شوید. اطلاعاتی بیشتر از محتوای کتاب درسی، کسب کنید و در حین تدریس، این اطلاعات را به دانش‌آموزانتان منتقل کنید.
مطالعۀ کتاب، شرکت در ورکشاپ‌ها و سمینارهای مرتبط، استفاده از دوره‌های آنلاین و وبینارها به شما کمک می‌کند تا از روش‌های خلاقانۀ سایر معلمان ایده بگیرید.
برای افزایش خلاقیت به عنوان معلم ابتدایی، یادگیری را فقط محدود به موضوعات درسی محدود نکنید. یادگیریِ کمی نقاشی، شعر، داستان‌گویی، بازی، ابزارهای جدید تولید محتوای آموزشی و غیره می‌تواند شما را تبدیل به یک معلّم خلّاق کند. استفاده از چنین روش‌هایی در جلب توجه دانش‌آموزان دورۀ ابتدایی و علاقمند کردن آن‌ها به یادگیری بسیار مؤثر خواهد بود.
2. با سایر معلمان در ارتباط باشید
ارتباط با معلّمان خلّاق و موفق تأثیر فوق‌العاده‌ای روی افزایش خلاقیت شما در تدریس دارد. کافیست هر معلّم یک ایدۀ خلاقانه در زمینۀ تدریس خود داشته باشد تا بتوانید از ده‌ها ایدۀ ارزشمند بهره‌مند شوید و در تدریس خود از آن‌ها استفاده کنید.
با وجود فضاهای آنلاینی مانند اینستاگرام، فیسبوک، لینکدین و سایت‌های مختلف، پیدا کردن معلّم‌های خلّاق و یادگیری از آن‌ها، کار دشواری نیست. در گروه‌هایی که مختص معلّم‌هاست حضور پیدا کنید، در کارگاه‌های آموزشی شرکت کنید و ارتباطات جدید بسازید. با مشاهده‌ی معلم‌های خلّاق و موفّق مشاهده خواهید کرد که شما هم می‌توانید یکی از آن‌ها باشید.
3. دفترچه‌ای برای یادداشت کردن ایده‌ها داشته باشید
یک دفترچۀ کوچک مخصوص ایده‌ها همراه خود داشته باشید. سرکلاس، داخل مترو و تاکسی، کنار تختخواب و غیره تا بتوانید هر ایده‌ای که به ذهنتان می‌رسد و یا از معلّم‌های دیگر یاد می‌گیرید فورا و بدون معطلّی یادداشت کنید
نیازی نیست که همۀ ایده‌ها را فورا اجرا کنید. ممکن است یک ایده چند ماه یا چند سال بعد به کارتان بیاید. . اما با ثبت کردن آن‌ها، هم ذهنتان را از آشفتگی بابت تلنبار شدن ایده‌ها نجات می‌دهید و هم نگران فراموش کردن آن‌ها نیستید.
4. موانع خلّاق بودن را در خودتان شناسایی کنید.
هرگاه صحبت از خلاقیت می‌شود بسیاری از معلمان تصور می‌کنند قدرت تخیّل ضعیفی دارند، به اندازه‌ی کافی باهوش و بااستعداد نیستند و یا دیگر سنّی از شما گذشته که بخواهند رفتارهای یک معلم خلّاق و موفّق را داشته باشند؟
به جای پر و بال دادن به این افکار، باید روی عزت نفس خودتان بیشتر کار کنید و از معلم‌هایی که برایتان الگو هستند الهام بگیرید. با بررسی ویژگی‌های این معلم‌ها مشاهده خواهید کرد که آن‌ها نیز افرادی شبیه شما هستند که در اجرای ایده‌های خود از شکست خوردن و قضاوت شدن ترسی ندارند.
5. خلاقیت را تمرین کنید
همان‌طور که جسم ما از طریق ورزش و تمرین به بالاترین میزان توانایی خود می‌رسد، ذهن هم برای خلاقیت و تمرکز نیاز به تمرین و ممارست دارد. برای ورزیده کردن ذهنتان چه تمرین‌هایی انجام می‌دهید؟
استفاده از فعالیت‌های مانند سودوکو، پازل، جدول و سایر بازی‌های فکری باعث افزایش تمرکز و خلاقیت می‌شوند. برای افزایش خلاقیت خود تا می‌توانید تمرین کنیم. هیچ فرد موفّقی بدون تمرین‌های مستمر به نتایج بزرگ دست پیدا تکرده است. به همین ترتیب شما هم اگر علاقمند هستید که به یک معلّم خلّاق و موفّق تبدیل شوید، از قدرت تمرین و تکرار غافل نشوید.
6. ایده‌هایی را که یادداشت کرده‌اید، عملی کنید
دانش‌آموزان همان‌قدر که به معلّم‌های صبور، با حوصله و شوخ‌طبع علاقه دارند، عاشق معلم‌هایی هستند که درس‌ها را به شیوه‌های خلّاقانه و سرگرم‌کننده آموزش می‌دهند.
بنابراین وقت آن رسیده که دفترچۀ ایده‌های‌تان را باز کنید. شروع به استفاده از برخی ایده‌ها در کلاس کنید، بازخورد بگیرید و در صورت نیاز اصلاحات لازم را پیاده‌سازی کرده و در نهایت آن ایده را جزو ثابتی از برنامۀ تدریس‌تان قرار دهید.
7. خلّاق بودن را جزو اهداف روزانه‌تان قرار دهید
خلّاق بودن در حل مسأله بسیار کمک کننده است. این نکته به خصوص برای معلّم‌ها که مدام در کلاس با مسائل مختلف مواجه می‌شوند و نیاز به حل مسأله دارند بسیار مهم‌تر است.
برای ایجاد این ویژگی در خودتان و تبدیل شدن به یک معلم خلاق، باید این هدف را جزو اهداف روزانه‌‌ی خود قرار دهید نه اهدافی که هر از گاهی به یاد آن‌ها می‌افتید. بنابراین، هر روز به تمام فعالیت‌هایتان در کلاس دقت کنید و ببینید چطور می‌توانید این کارها را به شکلی خلاقانه‌تر انجام دهید و انگیزه و علاقۀ بیشتری را در شاگردانتان ایجاد کنید.
8. به خودتان فرصت بدهید
تبدیل شدن به یک معلم خلاق و موفق، مثل هر فعالیت دیگری زمان‌بر است و نیاز به تمرین و تلاش و اشتیاق دارد. برای یاد گرفتن، اشتباه کردن، بازخورد گرفتن به خودتان زمان بدهید. با صبر و اشتیاق کافی حتما نتایج فوق‌العاده‌ای خواهید گرفت.
همکاری با استادبانک، یکی از برترین مؤسسات تدریس خصوصی در ایران
در این مقاله به بررسی موضوع تدریس خلاق پرداختیم. تعریف تدریس خلاق، عوامل مؤثر بر خلاقیت معلم، راهکارهای ارائۀ تدریس خلاق و پیشنهاداتی برای افزایش خلاقیت در تدریس، در اختیار شما همکاران گرامی قرار گرفت.
در صورتی که به مطالعۀ سایر مقالات در زمینۀ روش تدریس، توسعۀ شغلی معلمان، تکنولوژی‌های آموزشی، مدیریت کلاس و اخبار معلمان علاقمند هستید، پیشنهاد می‌کنیم به بخش‌های مختلف مجله اساتیدِ استادبانک هم مراجعه کنید.
همچنین اگر به تدریس خصوصی علاقه دارید می‌توانید شرایط همکاری با استادبانک را مطالعه و مراحل ثبت نام معلم خصوصی را طی کنید یا از طریق شماره 02191005343 با مشاورین ما در ارتباط باشید.
استادبانک همواره در تلاش است تا با همکاری برترین معلمان و اساتید کشور و با استفاده از تجربیات آن‌ها، نقشی تأثیرگذار در گسترش دانش، به روزرسانی اطلاعات معلمان و معرفی آن‌ها به دانش‌آموزان و دانشجویان کشور داشته باشد. هدف ما بالا بردن سطح کیفیت آموزش معلمان و ساختن آینده‌ای روشن برای فرزندان این سرزمین است.
