آنچه در این مقاله می‌خوانید
اضطراب یکی از شایع‌ترین اختلالات سلامت روان در افراد ۳ تا ۱۷ سال است و بیش از ۵۰ درصد از دانشآموزان در این سنین، نشانه‌هایی از اختلال اضطراب را از خود بروز می‌دهند (۲۰۲۱ ,Stephanie Kane).
اضطراب دانش آموزان ابتدایی، شرایط رفتن به مدرسه را برای آنها سخت‌تر کرده و مشکلات متعددی را در رابطه با یادگیری، ارتباط با همسالان، انجام تکالیف، موفقیت در امتحانات و غیره برای آنها ایجاد می‌کند.
به دلیل شیوع این مشکل و اهمیت آن، تصمیم گرفتیم تا در مجله اساتید استادبانک (معتبرترین سامانه آموزش خصوصی کشور) مقاله‌ای را در این زمینه آماده کنیم و اطلاعاتی را راجع به انواع اضطراب در شاگردان ابتدایی، علل، نشانه‌ها و راهکارهای مقابله با آن، در اختیار معلمان و مشاوران تحصیلی عزیز قرار دهیم.
اضطراب چیست؟
قبل از اینکه به بررسی اضطراب دانش آموزان ابتدایی بپردازیم، لازم است ابتدا اطلاعاتی در مورد موضوع اضطراب (anxiety) داشته باشیم. اولین سؤالی که در رابطه با این موضوع مطرح می‌شود این است که “اضطراب چیست؟“
بر اساس تعریف ارائه شده توسط انجمن روانشناسی امریکا (APA)، اضطراب حالتی از هیجان و برانگیختگی است که منجر به تجربۀ تغییراتی در احساسات، افکار و وضعیت فیزیکی فرد می‌شود؛ تغییراتی مانند احساس تنش، افکار نگران کننده، افزایش یا کاهش فشار خون، لرزش دست‌ها، تپش قلب و غیره.
همان طور که گفتیم اضطراب یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامت روان در افراد ۳ تا ۱۷ سال است. البته برخی از اضطرابها کاملا طبیعی هستند و همۀ ما در شرایط خاص، سطوحی از آن را تجربه می‌کنیم. اما این علائم معمولاً مدت کوتاهی طول می‌کشند و پس از رفع عامل اضطراب، نشانه‌های آن نیز از بین می‌روند. اما چنان چه این احساس برای مدت طولانی در فرد باقی بماند، می‌تواند نشان‌دهندۀ یک اختلال اضطرابی باشد.
اصطلاح “اضطراب” اغلب با “استرس” یا “عصبی بودن” اشتباه گرفته می‌شود. بسیاری از معلمان خصوصی ابتدایی یا معلمان مدارس نیز برای کسب اطلاعات در مورد اضطراب شاگردشان، همواره به دنبال مقالۀ استرس دانش آموز ابتدایی هستند، در حالی که این موارد به هیچ عنوان یکسان نیستند.
استرس و عصبی بودن معمولاً توسط محرک‌های خارجی و قابل تشخیص ایجاد می‌شوند و پاسخی نسبتاً منطقی و کوتاه مدت به آن محرک هستند. حال اگر یک عامل استرس‌زا در یک دورۀ طولانی ادامه پیدا کند یا چندین موقعیت عصبی کننده، پشت سر هم ایجاد شود، می‌تواند منجر به اختلال اضطراب شود.
علت اضطراب دانش آموزان ابتدایی و انواع آن
مشکلات دانش آموزان ابتدایی متنوع بوده و اضطراب یکی از این موارد است. دانشآموزان ابتدایی انواع مختلفی از اضطرابها را تجربه میکنند؛ اضطراب جدایی، اضطراب اجتماعی، اضطراب عملکرد، اضطراب پس از تروما و اضطراب فراگیر از جمله موارد شایع اضطراب در دانش آموزان ابتدایی هستند. در ادامه نگاهی گذرا به هر یک از این موارد خواهیم داشت.
اضطراب جدایی (separation anxiety):
معمولاً در پایان فصل تابستان و آغاز سال تحصیلی جدید در برخی دانشآموزان دیده می‌شود. این موقعیت برای کودکانی که تقریبا تمام روزهای تابستان خود را با یکی از والدین یا خواهر و برادر خود در خانه گذرانده‌اند بسیار دشوارتر است.
دانش‌آموزانی که از اضطراب جدایی رنج می‌برند در سازگاری با محیط اجتماعی جدید دچار مشکل هستند و تا زمانی که به خانه برگردند، نگرانی و وحشت را تجربه میکنند.
اضطراب اجتماعی (Social anxiety):
یکی دیگر از انواع اضطراب است که البته مختص دانش آموزان مقطع ابتدایی نیست و در سنین دیگر نیز مشاهده می‌شود. در این نوع از اضطراب، دانش آموز در موقعیت‌های اجتماعی که ممکن است مورد قضاوت قرار گیرد، دچار نگرانی و تنش می‌شود.
دانشآموزان مبتلا به اضطراب اجتماعی اغلب از فعالیت‌هایی که برای رشد تحصیلی و اجتماعی آنها ضروری است اجتناب کرده و تا حد امکان سعی میکنند از دیده شدن یا شنیده شدن خودداری کنند (Conlon, 2016).
این دسته از دانشآموزان از مورد انتقاد قرار گرفتن یا عدم تایید از سوی دیگران به شدت می‌ترسند و اغلب در قالب یک فرد خجالتی یا منزوی دیده می‌شوند.
اضطراب عملکرد (Performance anxiety):
اضطراب عملکرد در دانشآموزان به معنای نگرانی یا استرس نسبت به عملکرد تحصیلی و دستاوردهای مربوطه است. این نوع اختلال معمولاً دانشآموزان را در هنگام آزمون‌ها، امتحانات و سایر فعالیت‌هایی که در آنها توانایی‌های آنها ارزیابی می‌شود، تحت تأثیر قرار می‌دهد (Hill & Sarason, 1996).
چنین مشکلی می‌تواند باعث شود که دانشآموزان به دلیل ترس از شکست از آماده‌سازی خود برای آزمون یا موقعیت مورد نظر اجتناب کنند یا اهداف و تمایلات کمال گرایانه و غیرواقع بینانه‌ای در زمینۀ تحصیل داشته باشند.
اضطراب‌های پس از تروما (Trauma based anxieties)
در دانش‌آموزانی با خانواده‌های کم درآمد یا پر چالش بسیار رایج است. همچنین این نوع اضطراب، در شاگردانی که شاهد فاجعه‌ای مانند آتش‌سوزی، تصادف یا زلزله و غیره بوده‌اند، بیشتر مشاهده می‌شود.
اضطراب فراگیر (Generalized anxiety)
این نوع اضطراب در دانش آموزان ابتدایی را میتوان در آن دسته از شاگردانی مشاهده کرد که به نظر می‌رسد نگرانی عمومی در مورد همه چیز دارند. کودکان مبتلا به اضطراب فراگیر حتی ممکن است ترکیبی از اضطراب‌های بالا مانند اضطراب اجتماعی، اضطراب عملکرد و غیره را نشان دهند.
گاهی اوقات دانشآموزان مبتلا به این اختلال، معمولاً هیچ ترس و نگرانی خاصی ندارند، اما معمولاً رفتارها و حالت‌ها عصبی را از خود نشان می‌دهند.
نشانه‌های اضطراب دانشآموزان ابتدایی
برای تشخیص قطعی اختلال اضطراب دانش آموزان ابتدایی، بدون شک نیاز به مشاوره‌های بالینی و تست‌های تشخیصی وجود دارد. اما از آن جا که معلمان اولین کسانی هستند که متوجه وجود مشکل و علائم غیر طبیعی در دانشآموزان خود می‌شوند، ضروری است که با برخی از نشانه‌های اضطراب دانشآموزان در کلاس آشنا باشند تا در مواقع ضروری با والدین و یا یک مشاور تحصیلی مشورت کنند.
اضطراب می تواند به شیوه‌های مختلف در کودکان مقطع ابتدایی نمود پیدا کند. برخی از این علائم عبارتند از:
- کناره‌گیری از سایر همکلاسی‌ها، عدم تمایل به شرکت در فعالیت‌های گروهی، تنها بودن در محیط مدرسه
- تغییرات ناگهانی در رفتار مانند خشم، پرخاشگری، حساسیت بیش از اندازه
- بیقراری و ناتوانی در یک جا نشستن
- پایین آمدن تمرکز و توجه
- گرفتن حالت تدافعی در مقابل دیگران
- شکایت مداوم از بیماری (یا تظاهر به بیماری)
- ایجاد اختلال در یادگیری
- اجتناب از برقراری ارتباط چشمی با دیگران
- وابستگی بیش از حد به خانواده یا دوستان
در صورت مشاهدۀ برخی از این علائم، ضروری است که والدین دانش‌آموز را در جریان موضوع قرار دهید و همچنین با کمک یک مشاور تحصیلی از راهکارهای تخصصی برای رفع مشکل اضطراب دانش آموز استفاده کنید. مطالعه بیشتر:
راهکارهای کاهش اضطراب در دانش آموزان ابتدایی
در صورتی که به عنوان مشاور تخصیلی فعالیت می‌کنید ضروری است که در رابطه با اضطراب دانش آموزان ابتدایی، به یکی از مهمترین سؤالاتی که برای معلم مدرسه، معلم خصوصی یا والدین شاگرد مطرح می‌شود پاسخ دهید. سؤال این است که به عنوان معلم، پدر یا مادر، چگونه به دانش آموزان مضطرب دورۀ ابتدایی کمک کنیم؟ راهکارهای کاهش اضطراب در دانش آموزان ابتدایی و جلوگیری از افت تحصیلی آنها چیست؟
در این بخش قصد داریم راهکارهایی را در این زمینه ارائه دهیم که به عنوان مشاور تحصیلی می‌توانید آنها را با والدین یا معلم شاگرد در میان بگذارید.
راهکارهایی برای والدین دانش‌آموز:
یکی از مهم ترین کارهایی که والدین دانش‌آموزِ مبتلا به اضطراب مدرسه، می‌توانند انجام دهند این است که علائم این مشکل را شناسایی کنند. اگر متوجه علائم اضطراب و وجود مشکل در فرزندتان شدید، حتما در مورد آن با کودکتان صحبت کنید و در صورت امکان راه حلی برای آن پیدا کنید.
برای مثال می‌توانید برنامه‌هایی را ایجاد کنید تا به کودکتان کمک کند هر روز صبح با روحیۀ بهتری برای رفتن به مدرسه آماده شود. می‌توانید در حین انجام تکالیف کنار او باشید و در مواقع ضروری راهنمایی‌های لازم را ارائه دهید. تکالیف انجام شده را با فرزندتان مرور کنید تا از بابت درست بودن آنها مطمئن شود.
در هفته‌های آخر تابستان و نزدیک به شروع مدرسه، می‌توانید با در مورد تمام سناریوهای احتمالی که ممکن است دانش‌آموز نگران آن باشد صحبت کنید. به فرزندتان کمک کنید تا قبل از رویارویی با چنین موقعیت‌هایی، بهترین انتخاب خود را انجام دهد.
بعد از اتمام مدرسه، در صورت نیاز برای صحبت کردن دانش‌آموز با شما، حتما در دسترس او باشید. اتفاقات روزانۀ مدرسه را با یکدیگر ارزیابی کنید و پیشنهادات خود را به او ارائه دهید.
راهکارهایی برای معلم دانش‌آموز:
معلمان اغلب در موقعیتی هستند که قبل از هر شخص دیگری علائم اضطراب مدرسه را در کودک تشخیص می‌دهند. روش‌های مختلفی وجود دارد که با استفاده از آن میتوان نگرانی و اضطراب شاگردان را در کلاس درس و محیط مدرسه مدیریت کرد. در این قسمت چند پیشنهاد عملی را ارائه می‌دهیم که از طریق آنها می‌توانید از دانش‌آموز مضطرب خود حمایت کنید.
- در مواجهه با دانش‌آموزی که از مشکل اضطراب مدرسه رنج می‌برد می‌توانید با او صحبت کنید و او را مورد حمایت قرار دهید
- با والدین شاگرد در ارتباط باشید
- کلمۀ رمزی را ایجاد کنید که کودک با استفاده از آن به شما بفهماند که احساس اضطراب می کند.
- فضایی را در نظر بگیرید تا دانش‌آموز در زمان‌های احساس اضطراب به آنجا برود و لحظاتی را در تنهایی و آرامش بگذراند
- به دانش‌آموز خود این اطمینان را بدهید که هنگامی که تجربۀ علائم اضطراب شدید، در دسترس او هستید
- او را تشویق به تحرک و فعالیت‌های جسمی، فعالیت‌هایی مانند نقاشی، خمیربازی، رنگ‌آمیزی، ساختن و غیره کنید
- از او بخواهید در شرایط اضطراب آور با کمک نوشتن، احساسات خود را تخلیه کند
- با کمک یک مشاور تحصیلی، توع اضطراب شاگرد را شناسایی کرده و راهکارهای تخصصی‌تری را برای رفع این مشکل دریافت کنید
کاهش اضطراب دانش آموزان در امتحانات (ویژۀ معلمان خصوصی)
در جایگاه یک معلم خصوصی و به منظور کاهش اضطراب دانشآموزان در ایام امتحانات، بهتر است با توجه به نوع درس، سطح علمی و نقاط قوت و ضعف او در درس مورد نظر، برنامۀ مطالعاتی مشخصی را برای روزهای قبل از امتحان او در نظر بگیرید. ضمنا بسیار ضروری است که از بارم بندی امتحان آگاهی داشته باشید و بر همین اساس برای دانش‌آموز برنامه‌ریزی کنید.
به جای اینکه از دانش‌آموز بخواهید تمام کتاب را بدون اولویت‌بندی خاصی مطالعه کند، بخش‌های مهم کتاب را برای دانش‌آموزتان مشخص کنید و اولویت مطالعه را روی این بخش‌ها قرار دهید.
تعداد کافی نمونه سوال فصل به فصل و نمونه سوال امتحانی در اختیار شاگردتان قرار دهید و تا حد امکان سعی کنید این سوالات را با او بررسی یا حل کنید.
در ایام امتحانات، با حفظ چارچوبهای ضروری، زمان بیشتری را در مقایسه با روزهای عادی، به رفع اشکال و پاسخگویی به سؤالات دانش‌آموزتان در فضای مجازی اختصاص دهید.
به عنوان یک معلم خصوصی متعهد، یک یا چند روز قبل از برگزاری امتحان، در صورت تمایل شاگرد و والدین او، حتما یک جلسه رفع اشکال نیز برای دانش‌آموز برگزار کنید. از دانش‌آموز بخواهید که با آمادگی کامل و بعد از مطالعه کتاب و تمرین‌ها و نمونه سؤالات مختلف، در جلسۀ رفع اشکال حضور پیدا کند. چرا که در غیر این صورت این جلسه برای او مفید نخواهد بود.
همچنین معلم خصوصی باید تلاش کند تا دانش‌آموز و والدین او نگاه منطقی‌تری نسبت به امتحان داشته باشند و به امتحان به عنوان یک موضوع سرنوشت‌ساز نگاه نکنند، بلکه امتحان را وسیله‌ای برای تخمین و بررسی اطلاعات دانش‌آموز تلقی کند.
در صورتی که با رعایت همۀ این نکات، باز هم اضطراب دانش‌آموز در سطحی باشد که منجر به تغییرات شدید خلقی و رفتاری، مشکلات جسمی، یا کاهش شدید تمرکز شود از والدین او بخواهید که در این زمینه حتما با یک مشاور تحصیلی متخصص و با تجربه صحبت کنند و در صورت نیاز، درمان‌های مشاوره‌ای یا دارویی را برای او در نظر بگیرند.
جذب معلم خصوصی و مشاور تحصیلی در پلتفرم تدریس خصوصی استادبانک
در این مقاله از سایت معلمان و مشاوران تحصیلی استادبانک، به بررسی جنبه‌های مختلف اضطراب دانش آموزان ابتدایی پرداختیم و تلاش کردیم تا راهکارهایی را برای مدیریت این مشکل در اختیار شما همکاران و همراهان عزیز مجله اساتید قرار دهیم.
اگر چه که تدریس و ارائۀ مطالب درسی یکی از مهمترین وظایف هر معلمی است، اما طبیعتا این تنها وظیفۀ معلم نیست.
معلم به ویژه در دورۀ ابتدایی، باید به دقت مراقب رفتارها و تعییرات احوال و خلق و خوی دانشآموزان خود باشد، افت تحصیلی آنها را به عنوان یک نشانۀ جدی از وجود یک مشکل تلقی کند و قبل از اینکه زمان از دست برود، والدین یا یک مشاور تحصیلی را در جریان موضوع قرار دهد تا دانش‌آموز مجددا به مسیر طبیعی خود در تحصیل و ارتباط با همسالان بازگردد.
مواردی که در این مقاله به آنها پرداختیم برای تمامی معلمان مقطع ابتدایی، والدین و مشاوران تحصیلی قابل استفاده است. اما در رابطه با هر یک از انواع اضطراب دانش اموزان ابتدایی، حتما نکات کامل‌تری وجود دارد که تلاش می‌کنیم در مقالات جداگانه به آنها بپردازیم.
در نهایت لازم به ذکر است که تیم پر تلاش استادبانک علاوه بر ارائۀ آموزش‌های متنوع برای معلمان خصوصی، معلمان مدارس و مشاوران تحصیلی، فرصت کسب درآمد از طریق تدریس خصوصی و یا ارائه‌ی مشاوره تحصیلی را نیز برای اساتید و مشاوران عزیز فراهم کرده است. کافیست شرایط همکاری با استادبانک را مطالعه کرده و مراحل ثبت نام معلم خصوصی را طی کنید و یا از طریق شماره ۹۱۰۰۵۳۴۳-۰۲۱ با مشاورین ما در ارتباط باشید.
در این مقاله از سایت معلمان استادبانک، به بررسی چند مورد از مهمترین انواع اضطراب دانش آموزان ابتدایی پرداخته ایم و راهکارهایی را برای مدیریت این مشکلات ارائه کرده‌ایم.
دانشآموزان ابتدایی انواع مختلفی از اضطرابها را تجربه میکنند که در این مقاله از سایت معلمان استادبانک به آنها اشاره شده است. با توجه به نوع اضطراب، دلایل متفاوتی نیز برای ایجاد آن شناسایی شده است که در متن مقاله اضطراب دانش آموزان ابتدایی بررسی شدهاند.
با مطالعهی این مقاله از آکادمی اساتید استادبانک، با راهکارهای بسیار مفیدی برای مدیریت و کاهش اضطراب شب امتحان دانش آموزان به ویژه در کلاس های خصوصی آشنا خواهید شد.
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: