آنچه در این مقاله می‌خوانید
نارساخوانی (Dyslexia) یکی از شایع‌ترین اختلالات یادگیری در کودکان است که باعث می‌شود دانش‌آموز در برخی مهارت‌های زبانی، به خصوص در مهارت خواندن دچار مشکل شود. دانش‌آموزانی که دچار اختلال نارساخوانی هستند ممکن است در زمینۀ نوشتن، صحبت کردن، یادگیری زبان‌های جدید و در بقیۀ دروس هم مشکلاتی داشته باشند. اگر این اختلال توسط والدین یا معلمان شناسایی نشود و از روش‌ها و استراتژی‌های آموزشیِ مناسبِ این دسته از دانش‌آموزان استفاده نشود، ممکن است موفقیت تحصیلی و شغلی او به خطر بیفتد.
علل ایجاد اختلال نارساخوانی
با وجودی که تحقیقات زیادی در رابطه با اختلال نارساخوانی صورت گرفته است اما علل ایجاد این اختلال هنوز به طور دقیق مشخص نشده است؛ با این حال دانشمندان معتقدند که ژنتیک و فعالیت‌های مغزی مهم‌ترین نقش را در این زمینه دارند.
۱. وراثت و ژنتیک
بر اساس مقاله‌ای که در سایت understood.org منتشر شده، در ۴۹ درصد از موارد، کودکانی که دچار اختلال نارساخوانی هستند والدینی دارند که حداقل یکی از آنها نیز دچار این اختلال است. همچنین دانشمندان، ژن‌هایی را شناسایی کرده‌اند که با اختلالات خواندن و نوشتن مرتبط هستند.
۲. آناتومی و فعالیت‌های مغز
در برخی مطالعات، تصاویر مربوط به مغز افرادی که دچار اختلال نارساخوانی هستند با افرادی که چنین مشکلی ندارند، مورد مقایسه قرار گرفت. بر اساس این تصاویر، در قسمت‌هایی از مغز که مربوط به مهارت‌های خواندن و نوشتن است، تفاوت‌هایی مشاهده شد. با این حال دانشمندان معتقدند که مغز قابلیت تغییر دارد. بنابراین می‌توان امیدوار بود که نحوۀ فعالیت مغز در افرادی که دچار اختلال نارساخوانی هستند پس از دریافت آموزش‌های صحیح و خصوصی، بهبود یابد.
۳. مشکلات جسمی
طبق گفتۀ خانم نجمیه رستمی، یکی از اساتید محترم استادبانک که در حوزه روانشناسی نیز تخصص دارند، مشکلاتی مثل بینایی و شنوایی هم می تواند در درست نخواندن دانش‌آموز تاثیرگذار باشد. به همین دلیل لازم است که ابتدا وضعیت جسمی دانش‌آموز مورد بررسی قرار بگیرد تا علت اصلی نارساخوانی مشخص شود.
اختلال نارساخوانی به هیچ وجه نشانۀ هوش پایین دانش‌آموز یا عدم تمایل او به یادگیری نیست. افرادی وجود دارند که در زمینه‌های مختلف هنری، ریاضی، کامپیوتر، و … نخبه هستند اما دچار اختلال نارساخوانی هستند. افرادی مانند آلبرت اینشتین و توماس ادیسون، دچار اختلالات یادگیری جدی بودند اما نبوغ بالایی داشتند و به لحاظ علمی پیشرفت‌های بسیاری داشتند.
میزان شیوع اختلال نارساخوانی در جهان
آمارهای متفاوتی در این زمینه وجود دارد. در برخی از افراد این اختلال هیچ گاه شناسایی نشده و در آمارها محاسبه نشده‌اند. اما بر اساس آمار “انجمن بین‌المللی نارساخوانی” حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از افراد، حداقل یکی از نشانه‌های نارساخوانی مانند اشتباه گرفتن برخی کلمات با هم، ضعف در هجی کردن کلمات و ضعف در خواندن و … را دارند. همچنین از بین دانش‌آموزانی که درگیر اختلالات یادگیری هستند حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد آنها از اختلال نارساخوانی رنج می‌برند.
بیشتر بخوانید: اختلال ریاضی در دانش‌آموزان ابتدایی و راهکارهایی برای معلمان
علائم اختلال نارساخوانی
از آنجا که فرآیند یادگیری در هر کودک، به شیوۀ خاصی اتفاق می‌افتد ممکن است برای معلم یا والدین او دشوار باشد که تشخیص دهند آیا کودک دچار اختلال نارساخوانی است یا فقط به شیوۀ خاصی از آموزش نیاز دارد. با این حال در این بخش به برخی از رایج‌ترین علائم اختلال نارساخوانی اشاره می‌کنیم.
علائم نارساخوانی در دانش‌آموزان کلاس اول و دوم
- ناتوانی در یادگیری حروف و آواها و به خاطر آوردن آنها
- ناتوانی در هجی کردن کلمات
- اشتباه گرفتن حروفی که ظاهر مشابهی دارند
- مشکل در خواندن کلمات آشنا و ساده به خصوص زمانی که کنار کلمات عکسی وجود ندارد
- جایگزین کردن برخی کلمات با یکدیگر، زمانی که متن را با صدای بلند می‌خواند.
- ضعیف بودن حافظه کوتاه مدت
- متکی بودن به تصاویر
- بی‌علاقگی به خواندن و شکایت از آن
علائم نارساخوانی در دانش‌آموزان سوم تا ششم
- سردرگمی در هنگام خواندن کلمات کوتاه مانند “از”، “برای” و یا رد شدن از روی این کلمات
- اشتباه گرفتن کلمات و حروف مشابه
- پایین بودن سرعت خواندن نسبت به دیگر همسالان
- اشتباهات املایی فراوان
- ناتوانی در حفظ جدول ضرب
- دست خط نامرتب
- نیاز به زمان زیاد برای یک آزمون (در مقایسه با سایر همسالان)
- مشکل در یادآوری نام‌ها، شماره تلفن ها و تاریخ ها
- مشکل در تشخیص جهت‌ها
- مشکل در خواندن زمان
- ضعف در خواندن کلمات طولانی یا مرکب
- تمرکز پایین
بیشتر بخوانید: اختلال نارسانویسی در دانش‌آموزان ابتدایی و راهکارهایی برای معلمان
نکات مهم در رابطه با دانش‌آموزان نارساخوان
- این دانش‌آموزان تنبل و کم‌کار نیستند. بسیاری از آنها تمام تلاششان را به کار می‌گیرند. اما آنها در مقایسه با دانش‌آموزان معمولی، برای انجام تکالیف یا آزمون، به زمان و انرژی بیشتری نیاز دارند.
- برای دانش‌آموز نارساخوان همه چیز باید از آسان به سخت، از جزء به کل، از ساده به پیچیده و از بصری به شنیداری مطرح شود.
- دانش‌آموز نارساخوان برای یادگیری به محیطی آرام و منظم نیاز دارد
- دستورالعملها و توضیحات در هر مرحله، باید کوتاه و چند کلمه‌ای باشند و هر بار باید از او بپرسید که آیا متوجه مفهوم صحبت‌های شما شده است یا نه.
- برای اینکه یادگیری در این دانش‌آموزان بهتر اتفاق بیفتد باید از سبک‌های مختلف یادگیری از جمله بصری، شنیداری و لمسی استفاده کرد.
پیشنهاداتی برای معلمان
خوشبختانه در موارد بسیاری مشاهده شده زمانی که این دسته از دانش‌آموزان، توسط یک معلم خصوصی تحت آموزش قرار گرفته‌اند پیشرفت‌های قابل توجهی داشته‌اند. البته معلمان خصوصی باید این نکته را در نظر بگیرند که درک شرایط دانش‌آموز و همدلی کردن با او به تنهایی کافی نیست. بلکه باید تلاش کنند تا از تکنیک‌های تدریس اثربخش برای آموزش آنان استفاده کنند. در این بخش پیشنهاداتی را برای معلمان مطرح می‌کنیم:
۱. اعتماد به نفسشان را تقویت کنید
دانش‌آموزانی که دچار اختلالات یادگیری هستند حتما در مدرسه یا در نزد والدین، لحظاتی از شکست و ناامیدی را تجربه کرده‌اند و حتی برخی از آنها به این باور رسیده‌اند که توانایی یادگیری ندارند. بنابراین اگر به عنوان معلم با چنین دانش‌آموزی روبرو شدید یکی از بهترین کارهایی که می‌توانید انجام دهید این است که اعتماد به نفس آنها را به صورت واقع‌بینانه افزایش دهید. تا حد امکان به آنها بازخوردهای مثبت بدهید و از تلاش‌هایشان قدردانی کنید.
هرگز دانش‌آموزان نارساخوان را به دلیل کند بودن در حل سوالات یا تکالیف، جریمه یا تنبیه نکنید
۲. از تکنولوژی کمک بگیرید
- مفاهیم و مطالبی را که در کلاس توضیح می‌دهید حتما ضبط کنید تا دانش‌آموز بتواند مجددا آن را برای خودش پخش کند و درک بهتری از آنها به دست آورد.
- اگر این دانش‌آموزان تمایل داشتند که برخی تکالیف خود را به جای دفتر، در فایل ورد بنویسند، تا حد امکان بپذیرید.
- به آنها نرم افزارها، سایتها یا اپلیکیشن‌هایی را معرفی کنید که صدا را به متن یا متن را به صدا تبدیل می‌کنند.
۳. دستورالعملها را به صورت واضح، ساده و مرحله به مرحله بیان کنید
برای دانش‌آموزانی که دچار اختلال نارساخوانی هستند درک پاراگراف‌های طولانی و توضیحات طبقه‌بندی نشده بسیار دشوار است. برای رفع این مشکل:
- از کلمات و جملات ساده‌ای استفاده کنید که در دایره لغات او قرار دارد
- زیر نکات مهم خط بکشید
- از هایلایت‌های رنگی استفاده کنید
- مراحل انجام هر کار را به طور دقیق و مرحله به مرحله توضیح دهید. مثلا: ۱) اول جواب این قسمت را به دست بیاور، ۲) حالا جواب این قسمت را محاسبه کن. ۳) حالا جواب‌ها را در هم ضرب کن.
۴. حجم تکالیف را کمتر کنید
از روش‌هایی استفاده کنید که دانش‌آموز احساس کند حجم تکالیفش زیاد نیست. مثلا به جای اینکه به او بگویید تمام تمرینات کاربرگ یا یک فصل از کتاب را حل کند، از او بخواهید فقط تمرینات فرد یا تمریناتی که علامت زده اید را انجام دهد. حتی می توانید پاسخ تعدادی از تمرینات یک کاربرگ را به او بدهید و سپس از او بخواهید تمرینات باقی مانده را انجام دهد.
۵. عوامل حواس‌پرتی را حذف کنید
اگر دانش‌آموزتان به راحتی تحت تاثیر محرک‌های تصویری یا صوتی قرار می‌گیرد تا حد امکان این محرک‌ها را حذف کنید. در هنگام خواندن متن از نشانگرها استفاده کنید. یا در هنگام حل سوالات ریاضی، آنها را داخل یک کادر مستطیلی یا مربعی حل کنید تا توجه دانش‌آموز فقط روی آن بخش از صفحه باشد.
۶. برای آنها روتین‌های روزانه مشخص کنید
بسیاری از دانش‌اموزانی که دچار اختلالات یادگیری هستند به یک برنامه‌ریزی روتین روزانه نیاز دارند تا بدانند که در ساعتهای خاصی از روز چه کارهایی را باید انجام دهند و چه انتظاراتی از آنها می‌رود. بنابراین حداقل در مورد درسی که تدریس می‌کنید یک روتین روزانه برای او در نظر بگیرید.
۷. از دانش‌آموز بخواهید مفاهیمی که آموخته را یک بار به زبان خودش تکرار کند
این روش برای دانش‌آموزانی که دچار اختلال نارساخوانی هستند بسیار مفید است. از او بخواهید که یک بار مفاهیم، راه‌حل‌ها و دستورالعملها را برای شما و بعد برای والدین یا دوستانش توضیح دهد.
۸. در آموزش‌هایتان اطلاعات کلامی، بصری و لمسی را با هم ترکیب کنید
سبک‌های مختلفی برای یادگیری وجود دارد و هر دانش‌آموز سبک یادگیری خاص خودش را دارد. برخی بصری هستند و با تصاویر ارتباط بهتری برقرار می‌کنند. برخی دیگر شنیداری هستند و با شنیدن توضیحات معلم، فرآیند یادگیری در آنها اتفاق می‌افتد. اما در مورد دانش‌آموزان نارساخوان، بهتر است که ترکیبی از راهکارهای بصری، شنیداری، لمسی و … به کار برده شود.
۹. کاربرگها را به گونه‌ای آماده کنید که سوالات از آسان به سخت مرتب شده باشند
موفقیت زودهنگام در پاسخ دادن به سوال‌های ابتدای صفحه، دانش‌آموز را ترغیب می‌کند تا به حل بقیه تمرینات ادامه دهد.
۱۰. تمرینات یک مبحث را چندین بار تکرار کنید
در حالت کلی دانش‌آموزان به میزان متفاوتی از تمرینات نیاز دارند تا روی یک مبحث مسلط شوند. در مورد دانش‌آموزانی که دچار اختلالات یادگیری هستند قطعا به تمرینات اضافه‌تری نیاز است تا بتوانند به سطح خوبی از یادگیری در آن مبحث برسند.
۱۱. آزمون‌ها را لزوما کتبی برگزار نکنید
زمانی که می‌خواهید برای دانش‌اموز با اختلال نارساخوانی آزمونی برگزار کنید در صورت امکان به او این فرصت را بدهید تا به جای آزمون کتبی، سوالات شما را به صورت شفاهی یا با رسم شکل و یا هر روش دیگری که برای او راحت‌تر است جواب بدهد.
طراحی سوال برای دانش‌آموزان نارساخوان
- توضیحات هر بخش از سوالات را به صورت واضح و ساده بنویسید و در صورت امکان از یک مثال استفاده کنید.
- به جای سوالات دست‌نویس با خط شکسته، از سوالات تایپ شده با فونت‌های خوانا استفاده کنید.
- توضیحات هر بخش از سوالات، باید دقیقا در ابتدای همان بخش نوشته شود.
- تا حد امکان از طرح سوالات “درست و غلط” خودداری کنید. در صورت طرح این سوالات، عبارت “درست” و “غلط” را به صورت “د” و “غ” ننویسید.
- صورت سوال و محل پاسخ‌گویی، هر دو در یک صفحه قرار بگیرند.
- برای پاسخنامه پیشنهاد می‌شود از برگه‌های خط دار استفاده کنید.
- در سوالات چند گزینه‌ای بهتر است جواب‌ها به صورت عمودی نوشته شوند، بیشتر از ۳ گزینه نباشند و به جای پر کردن خانۀ خالی، دور جوابِ درست، خط بکشد.
- در سوالات جایِ خالی، طول جاهای خالی را متناسب با طول جواب در نظر بگیرید.
- جاهای خالی را نزدیک به انتهای جمله قرار دهید.
- در صورت امکان از بانک لغات برای انتخاب و قرار دادن در جای خالی استفاده کنید.
- در سوالات وصل‌کردنی، توضیحات طولانی‌تر را در سمت راست و توضیحات کوتاهتر را در سمت چپ قرار دهید (در مورد زبان انگلیسی برعکس این کار را انجام دهید)
- در سوالات وصل کردنی، تمام سوال باید در یک صفحه قرار بگیرد.
بیشتر بخوانید: ۸ نکتۀ اساسی در مورد مطلع کردن والدین از اختلالات یادگیری فرزندشان
سخن پایانی
در این مقاله به برخی از علائم اختلال نارساخوانی در دانش‌آموزان ابتدایی اشاره کردیم و راهکارهایی را برای معلمان ارائه دادیم. با این حال معتقدیم بهترین روش در برخورد با دانش‌آموزی که برخی از این علائم را دارد، این است که موضوع را با والدین او در میان گذاشته و از آنها بخواهید تا با یک متخصص روانشناسی آموزشی مشورت کنند، تست‌های تشخیصی را انجام دهند و راهکارهای تخصصی‌تری را در این زمینه دریافت کنند. از اینکه تا پایان این مقاله با ما همراه بودید از شما سپاسگزاریم.
سوال!
آیا شما تا به حال با دانش‌آموزی دارای علائم اختلال نارساخوانی برخورد داشته‌اید؟ از چه روش‌هایی برای مدیریت این اختلال استفاده کرده‌اید؟
لطفا نظرات و تجربیات خود را زیر همین پست با سایر همکاران در میان بگذارید.
منابع انگلیسی که می‌توانید استفاده کنید: undrestood.org ،dyslexiaresource.org، www.hiclark.com
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: