آنچه در این مقاله می‌خوانید
یکی از دلایل خوب درس خواندن دانش‌آموزان، توانایی رهبری معلم و مدیریت کلاس است. معلمی که بتواند با راهبردهای اساسی، چالش‌های آموزش و یادگیری را برای دانش‌آموز هموار کند، رهبری خوب است. چنین معلمی هر دو بعد انگیزش را چه درونی و چه بیرونی در دانش‌آموز بیدار کرده و به او کمک می‌کند تا در درس‌های خود پیشرفت کند. در این مقاله قصد داریم تأثیر سبک‌های رهبری معلم بر انگیزش دانش‌آموزان را بررسی کنیم و به عوامل موثر بر انتخاب معلم شایسته بپردازیم.
دلایل لزوم رهبری معلم در کلاس
کلاس درس به جز معلم به یک رهبر هم احتیاج دارد. دلیل آن نیز مزایای رهبر نسبت به معلم صرف بودن است. یک معلم رهبر می‌تواند کار گروهی را به دانش‌آموزان آموزش دهد. انگیزه درس خواندن را در آن‌ها بالا ببرد و نقاط ضعف و قوت‌شان را بهبود ببخشد. از طرفی با ارائه راهکارهای منعطف، دانش‌آموزان در حل مسئله راهنمایی کند.
معلمی که رهبری بلد است عملکرد تحصیلی، خلاقیت و مشارکت در کلاس را به کمک ایجاد انگیزش بالا می‌برد. معلمی که رهبر است به عنوان معلم موثر شناخته می شود و ویژگی‌های زیر را دارد.
- الگو بودن
- ایجاد محیط یادگیری مثبت
- ارتباط موثر با دانش‌آموزان
این ویژگی‌ها باعث عملکرد بهتر دانش‌آموزان می‌شوند چرا که روی عواطف آن‌ها هم تاثیر دارند. در واقع تأثیر سبک‌های رهبری معلم بر انگیزش دانش‌آموزان با تاثیر عاطفی همراه است.
رهبری انگیزشی که از سال ۱۹۷۰ با نظریه‌های مختلف مانند نظریه نیاز مازلو، نظریه خودکارآمدی بندورا، نظریه هدف‌گذاری روی کار آمد، در ابتدا صرفا برای مدیران و کارفرمایان بود. امروزه این نظریه‌ها در مدیریت آموزشی و مدارس نیز راه پیدا کرده‌اند تا عاملی برای ایجاد انگیزه درس خواندن در دانش‌آموزان باشد.
انواع سبک‌های رهبری معلم برای تدریس
معلم‌ها برای رهبری کلاس و درس می‌توانند از سبک‌های رهبری مختلفی بهره بگیرند. این سبک‌ها در زیر بررسی شده‌اند.
- دموکراتیک: در این روش تمام افراد جامعه مدرسه یا کلاس در تدریس مشارکت دارند. معلم برای روش‌های تدریس و مباحث مختلف از دانش‌آموزان نظرسنجی می کند و از این طریق با آن‌ها ارتباط خوبی دارد.
- خودکامه: یا رهبری استبدادی را می‌توان سبک عمومی در بیشتر مدارس دانست. در این سبک معلم خود را دانای کل می‌داند و به روش سخنرانی و متکلم وحده تدریس را انجام می‌دهد.
- رهاساز: شعار این سبک رهبری؛ بگذار هر کاری می‌خواهد بکند، است. در این روش آزادی عمل زیادی وجود دارد. در تدریس و آموزش به دانش‌آموزان، گاه این روش باعث شکوفایی استعدادها می‌شود.
- تحول‌گرا: در این سبک رهبری، معلم با چیدن یک تیم و به کارگیری روش‌های تدریس مشارکتی، باعث انگیزه گرفتن دانش آموزان می‌شود. رهبری تحول گرا در تدریس دائما تغییرات جدید ایجاد می‌کند و به این ترتیب دانش آموزان از آموزش خسته نمی‌شوند.
- خدمت‌گزار: در این سبک رهبری، معلم نیازهای دانش‌آموزان را اولویت قرار می‌دهد. او معتقد است که اگر دانش‌آموزان نیازی جز درس خواندن داشته باشند، باید به آن پاسخ داده شود تا در آینده کارایی و کیفیت درس دانش‌آموز افت نکند.
هریک از این سبک‌ها، مزایا و معایب خود را دارند که در ادامه بررسی می‌شود.
مقایسه سبک‌های مختلف رهبری معلم و تأثیر آن‌ها بر انگیزش
هر یک از روش‌های رهبری گفته شده در بخش قبل می‌توانند توسط معلم در مدرسه یا کلاس خصوصی اتخاذ شوند. هر کدام از آن‌ها مزایا و معایب خود را دارد. معلم باید بتوان باتوجه‌به عوامل انگیزشی دانش‌آموزان و نیاز آن‌ها مانند نیاز به تعلق، نیاز به توانمندی، نیاز به خودمختاری، سبک رهبری درست را انتخاب کند.
سبک رهبری دموکراتیک، دانش‌آموزان را به مشارکت و تصمیم‌گیری گروهی تشویق می‌کند. این طریق نیز موجب افزایش انگیزش درونی آن‌ها می‌شود. از طرف مقابل سبک رهبری خودکامه با تمرکز بر دستور و کنترل باعث افزایش اضطراب و کاهش انگیزش درونی دانش‌آموز می‌شود.
در سبک رهبری رهاساز عدم دخالت معلم در امور کلاس گاه باعث کاهش انگیزش و عملکرد می‌شود و گاه می‌تواند باعث شکوفایی مهارت‌های حل مسئله و تفکر انتقادی در دانش‌آموزان شود. ایجاد چشم‌انداز مشترک در سبک رهبری تحول‌گرا، الهام‌بخشی و افزایش انگیزش و خلاقیت را در پی دارد. همچنین به دلیل تمرکز بر نیازهای دانش‌آموزان در سبک رهبری خدمت‌گزار محیط حمایتی برای دانش‌آموزان ایجاد شده که باعث افزایش انگیزش و رضایت در آن‌ها می‌شود.
عوامل مؤثر بر انتخاب سبک رهبری
زمانی که معلم می‌خواهد سبک‌های مختلف رهبری را برای مدیریت بهتر در کلاس یاد بگیرد، باید به عوامل مختلفی توجه کند.
- ویژگی‌های شخصیتی معلم: روحیه معلم، کنترلگر بودن یا نبودن، سطح هوش هیجانی، مدیریت خشم، مهارت‌های نرم و حتی درونگرا و برونگرا بودن او در انتخاب سبک رهبری دخیل هستند.
- خصوصیات دانش‌آموزان: در کلاس‌های درس مختلف با وجود دانش‌آموزان با تفاوت‌های شخصیتی و روحیه‌های مختلف، ممکن است سبک‌های متفاوتی برای رهبری انتخاب شود. مثلا در کلاسی که دانش‌آموزان آن شیطنت بیشتری دارند، گاهی لازم است، معلم رهبری خودکامه باشد.
- اهداف آموزشی: هدفی که معلم از تدریس دارد، درسی که می‌دهد و موضوع مورد تدریس می‌تواند نقشی تعیین کننده داشته باشد. بعضی درس‌ها می‌توانند با رهبری دموکراتیک تدریس شوند و برخی نیز، نیاز به رهاسازی دارند.
- شرایط کلاس درس: کلاس‌های شلوغ را نمی‌توان رها کرد. همچنین در کلاس‌های درسی مانند ریاضی رهبری خودکامه نتیجه خوبی ندارد. شرایط کلاس مشخص می‌کند که معلم چه سبکی از رهبری را پیش گیرد.
راهکارهایی برای ایجاد انگیزش در دانش آموزان با کمک رهبری
معلم‌هایی که سبک‌های رهبری درست برای تدریس و کلاس درس خود دارند، با ایجاد محیط یادگیری مثبت و تعاملی برای دانش‌آموزان حس تعلق و پذیرش ایجاد می‌کنند. آن‌ها با ارائه و تعیین اهداف مشخص و واقع‌بینانه دانش‌آموزان را به مشارکت و همکاری دعوت می‌کنند. در نهایت پس از بررسی و ارزیابی عملکرد دانش‌آموزان به آن‌ها بازخورد سازنده می‌دهند. در نتیجه این روند، انگیزه در دانش‌آموزان ایجاد شده و پیشرفت تحصیلی حاصل می‌شود.
جمع بندی
انتخاب یک سبک رهبری مفید در تدریس می‌تواند انگیزه را در دانش‌آموزان بالا ببرد. چه برای درس‌های ساده و چه برای درس‌های سخت‌تر تأثیر سبک‌های رهبری معلم بر انگیزش دانش‌آموزان چشمگیر است. زمانی که پیشرفت تحصیلی دانش‌آموز خود و بالا رفتن مهارت‌های حل مسئله او را ببیند متوجه این موضوع می‌شوید.
سوالات متداول
- چه سبک‌هایی برای رهبری در کلاس درس وجود دارد؟
دموکراتیک، خودکامه، رهاساز، تحول‌گرا، خدمت‌گزار - مزایای رهبری معلم چیست؟
ایجاد محیط یادگیری مثبت، الگو بودن، افزایش انگیزه و پیشرفت تحصیلی - چطور یک سبک رهبری مناسب برای معلم بودن انتخاب کنیم؟
بستگی به ویژگی‌های شخصیتی خود و دانش‌آموزانتان، جو کلاس و ماهیت درس دارد. - چطور معلمی پیدا کنیم که رهبر خوبی باشد؟
در استادبانک معلم‌های حرفه‌ای و باسابقه‌ای پیدا می‌کنید که از رهبری به نحو احسن در کلاس‌های تدریس خود استفاده می‌کنند.
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: