آنچه در این مقاله می‌خوانید
به عنوان معلم، حتما بی علاقگی بسیاری از دانش‌آموزنتان را نسبت به انجام تکالیف درسی مشاهده کرده‌اید و یا بارها و بارها با شاگردانی مواجه شده‌اید که تکالیف خود را ناقص رها کرده‌اند. در چنین شرایطی ممکن است تصور کنید که با دانش‌آموزانی کم‌کار، بی‌انگیزه و راحت طلب مواجه هستید که برای انجام ندادن تکالیف خود هزار و یک بهانه و توجیه می‌تراشند.
اما واقعیت این است که دلایل بسیار ریشه‌ای و مهم‌تری در رابطه با بی‌انگیزگی دانشآموزان برای انجام تکالیف وجود دارد. با درک این دلایل و مطالعۀ یافته‌های علمی در این زمینه، می‌توانیم به افزایش انگیزۀ دانشآموزان و انجام هر چه بهتر تکالیف توسط آن‌ها کمک کنیم.
در این مقاله، ابتدا مروری بر یافته‌های علمی سال‌های اخیر در مورد تکالیف درسی دانشآموزان خواهیم داشت. سپس به بررسی برخی از مهم‌ترین عوامل بی‌انگیزگی دانشآموزان در انجام این تکالیف می‌پردازیم. در نهایت راهکارهایی را برای علاقمند کردن دانشآموزان به انجام تکالیف مدرسه، به معلمان مدارس و معلمان خصوصی ارائه خواهیم کرد.
تلاش کردهایم تا برای تهیۀ محتوای این مقاله، از نتایج تحقیقات معتبر دنیا و تجربیات اساتید عزیز استادبانک استفاده کنیم. لطفا تا پایان، همراه ما باشید.
مرور یافته های علمی در مورد تکالیف درسی دانشآموزان
تحقیقات انجام شده در مورد تکالیف درسی، اهمیت و اثرات آن، حجم مناسب تکالیف، نتایج مختلف و گاهی کاملا متضاد داشته‌اند. با این وجود برخی از این یافته‌ها می‌توانند به معلمان برای تصمیم‌گیری در مورد نوع و میزان تکالیف و رفع بسیاری از ابهامات در این زمینه کمک کنند. در این بخش به مرور برخی از این یافته‌ها می‌پردازیم.
۱. ارتباط بین انجام تکالیف و پیشرفت درسی دانشآموزان هنوز مشخص نیست
تا به امروز هیچ شواهدی وجود ندارد که به طور قطعی اثبات کند انجام تکالیف و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که انجام تکالیف در شرایط خاص برای برخی از دانشآموزان می‌تواند تأثیرات مثبت داشته باشد و برخی دیگر ادعا کرده‌اند که تکالیف هیچ تأثیری روی پیشرفت درسی دانشآموزان ندارند. مطالعاتی نیز وجود دارند که نشان‌دهندۀ آثار منفی انجام تکالیف در منزل هستند. (Trautwein and Koller 2003, Kohn 2006)
۲. انجام تکالیف می‌تواند فواید غیر درسی نیز داشته باشد
در برخی مطالعات ثابت شده که انجام تکالیف به خصوص برای دانشآموزان مقطع ابتدایی می‌تواند مزایای غیرآکادمیک داشته باشد. برای مثال در نظر گرفتن تکلیف خانه برای دانشآموزان دورۀ ابتدایی، آن‌ها را با موضوعاتی مانند مسئولیت‌پذیری، مدیریت زمان، توسعۀ مهارت‌های مطالعه، رها نکردن نصف و نیمۀ وطایف و بسیاری موارد دیگر آشنا می‌کند.
۳. حجم زیاد تکالیف، اثربخشی آن را به میزان زیادی کاهش می‌دهد
تحقیقات محدودی در مورد مدت زمان مطلوب برای انجام تکالیف خانه وجود دارد. با این حال نشانه‌هایی مبنی بر این وجود دارد که مدت زمان بهینه برای انجام تکالیف شب، در مورد دانشآموزان متوسطۀ دوم، یک و نیم الی دو و نیم ساعت است. این مقدار در مورد دانشآموزان متوسطۀ اول، کمتر از یک ساعت در طول روز عنوان شده است. در صورتی که دانشآموزان زمان بیشتری را صرف انجام یک تکلیف کنند، اثربخشی تکالیف به میزان زیادی کاهش پیدا می‌کند. (Cooper, Robinson, and Patall 2006)
۴. حجم تکالیف کامل شده توسط دانش‌آموز در مقایسه با حجم تکالیف تعیین شده توسط معلم، نقش مؤثرتری در پیشرفت تحصیلی دانشآموزان دارد.
با توجه به این موضوع، حجم زیاد تکالیفی که معلم مشخص می‌کند، در پیشرفت دانشآموزان چندان تعیین کننده نیست. آنچه که مهم است، این است که دانش‌آموز تا چه حد برای تکمیل یک تکلیف زمان و انگیزه دارد. هر چقدر که فرصت و انگیزۀ کافی برای اتمام یک تکلیف را داشته باشد، احتمال پیشرفت درسی او در آن زمینه بیشتر خواهد بود. (Cooper, Lindsay, Nye, and Greathouse 1998)
۵. تأثیر مشارکت والدین در انجام تکالیف نامشخص است. مطالعات در این زمینه نتایج متفاوتی را ارائه کرده‌اند.
برخی مطالعات نشان داده‌اند که مشارکت والدین در انجام تکالیف تأثیری روی میزان پیشرفت تحصیلی دانشآموزان ندارد. برخی دیگر نیز ادعا کرده‌اند که دانش‌آموزانی که والدین آن‌ها بیشتر درگیر تکالیف خانه هستند، نمرات و عملکرد پایین‌تری دارند. البته هنوز ترتیب این موضوع مشخص نیست؛ آیا مشارکت والدین باعث پایین آمدن نمرۀ دانش‌آموز می‌شود، یا چون دانش‌آموز نمرات پایینی کسب کرده است، والدین ناچار به مشارکت در انجام تکالیف شده‌اند.
۶. اثربخشی انجام تکالیف برای گروه‌های خاصی از دانشآموزان اثبات شده است
- دانشآموزان در مقاطع تحصیلی بالاتر از مزایای آکادمیک انجام تکالیف بیشتر بهره می‌برند. شاید دلیل این امر آن باشد که دانشآموزان کوچکتر عادات مطالعۀ صحیح ندارند و حواسشان به راحتی پرت می‌شود. (Hoover-Dempsey et al. 2001)
- احتمال کامل کردن تکالیف در دانش‌آموزانی با خانواده‌های مرفه‌تر به دلیل داشتن امکاناتی مانند کامپیوتر، استفاده از معلم خصوصی، بالا بودن تحصیلات والدین و… بیشتر است و در نتیجه این گروه از دانشآموزان، از مزایای انجام تکالیف بیشتر استفاده می‌کنند. (McDermott, Goldman and Varenne 1984)
- تأثیر انجام تکالیف در پیشرفت تحصیلی دانشآموزان دارای اختلالات یادگیری در صورت نظارت کافی بر روی انجام این تکالیف، کاملا اثبات شده است. (Cooper and Nye 1994)
انواع تکالیف درسی
تکالیف را در دسته‌بندی‌های مختلفی می‌توان بررسی کرد. از آنجا که هدف ما در این مقاله پرداختن به این موضوع نیست، تنها مروری سریع روی انواع تکالیف خواهیم داشت.
از منظری دیگر تکالیف را می‌توان به سه دستۀ تمرینی (practice)، آماده‌سازی (preparation) و توسعه‌ای (extension) تقسیم کرد.
تکالیف تمرینی معمولا برای برای مرور و تثبیت آموخته‌ها، افزایش سرعت و تسلط دانش‌آموز در نظر گرفته می‌شوند.
هدف از تکالیف آماده‌سازی، آماده کردن دانش‌آموز برای درس‌های بعدی کتاب است که تحت عنوان پیش مطالعه نیز شناخته می‌شوند. این نوع تکالیف باید به گونه‌ای تعیین شوند که دانش‌آموز را وادار به فکر کردن در مورد درس قبلی و آماده شدن برای درس بعدی کند. برای ایجاد این آمادگی، کافیست از دانشآموزان بخواهید مروری کلی روی درس جلسۀ آینده داشته باشند و موضوعات اصلی آن را برای خود یادداشت کنند.
از تکالیف توسعه‌ای یا تکمیلی، برای تشویق دانش‌آموز به همکاری و مشارکت با همکلاسی‌ها و افزایش خلاقیت آن‌ها استفاده می‌شود. این تکالیف که بسیاری از آن‌ها به صورت فعالیت‌های عملی طراحی می‌شوند و به سطوح بالاتر تفکر نیاز دارند، تجربیات یادگیری غنی‌تری را برای دانشآموزان رقم می‌زنند. (Rosário et al., 2015)
در مقالات آینده به طور مفصل به بررسی بیشتر طبقه بندی تکالیف و ارائۀ مثال‌های کاربردی در این زمینه خواهیم پرداخت.
علل بی‌علاقگی دانشآموزان به انجام تکالیف درسی
در این قسمت برخی از دلایل مهم بی‌علاقگی دانشآموزان نسبت به انجام تکالیف که در مقالات علمی و دانشگاهی مطرح شده‌اند، اشاره می‌کنیم.
۱. زیاد بودن حجم تکالیف و نیاز به زمان طولانی برای کامل کردن هر یک از آن‌ها
در مطالعه‌ای که بیش از ۷۰۰۰ دانش‌آموز با میانگین سنی ۱۳ سال انجام شد، مشخص شد که وقتی مدت زمان انجام تکالیف بیش از ۱ ساعت می‌شود، دانشآموزان نسبت به انجام آن تکلیف بی‌علاقه می‌شوند.
۲. مبهم بودن اهمیت انجام تکالیف برای دانشآموزان
تصور دانشآموزان این است که تکالیف تنها جنبۀ علمی دارد. در حالی که در بسیاری از موارد معلمان از تکالیف به عنوان ابزاری برای سنجش میزان علاقۀ دانش‌آموز به یادگیری، سنجش مسئولیت‌پذیری، اعتماد به نفس، توانایی مدیریت زمان و… استفاده می‌کنند.
۳. استفاده از یک نوع تکلیف برای تمام دانشآموزان
مطالعات نشان داده‌اند دانشآموزان با توجه روحیات و سبک‌های یادگیری متفاوتی که دارند، به انواع مختلفی از تکالیف علاقه نشان میدهند. در نظر گرفتن یک نوع تکلیف برای همۀ دانشآموزان باعث کاهش انگیزۀ آن‌ها در انجام این تکالیف می‌شود.
۴. عدم ارائۀ بازخورد مناسب از سوی معلم
یک نظرسنجی که از ۱۰۰۰ دانش‌آموز به عمل آمده، نشان می‌دهد که توجه به تلاش‌های دانشآموزان، بازخورد دادن به آن‌ها، تمجید از تلاش‌های آن برای انجام دادن تکالیف، برای دانشآموزان بسیار مهم است. همچنین برای دانشآموزان بسیار مهم است که معلم توانایی تشخیص انجام خوب تکالیف را داشته باشد و در مقابل آن واکنش نشان دهد.
۵. عدم کاربرد بسیاری از تکالیف در ارزشیابی‌های کلاسی
دانشآموزان تمایل دارند که تکالیفی که انجام میدهند آن‌ها را برای آزمون‌های پیش رو آماده کنند. طبق نتایج به دست آمده از یک بررسی، ۸۵ درصد دانشآموزان شرکت‌کننده، ادعا کرده‌اند که اگر از مطالب مطرح شده در تکالیف درسی، در آزمون‌ها استفاده شود با رغبت بیشتری به انجام آن‌ها می‌پردازند.
۶. عدم وجود برنامۀ مشخص برای انجام تکالیف
در نظرسنجی از گروهی از دانشآموزان پایه نهم، ۴۳ درصد از دانش‌آموزانی که همۀ تکالیف خود را انجام میدهند بیان کرده‌اند که برنامۀ مشخصی برای انجام این تکالیف دارند. دانش‌آموزانی که برنامۀ شفافی برای انجام تکالیف خود ندارند، معمولا نسبت به اتمام این تکالیف بی‌انگیزه هستند.
توصیه‌هایی در مورد ایجاد انگیزه در دانشآموزان برای انجام تکالیف درسی
در این بخش، به نکاتی در رابطه با علاقمند کردن دانشآموزان به انجام تکالیف درسی هم برای معلمان مدارس و هم برای معلم خصوصی اشاره کردهایم. در بیان این نکات تلاش کردهایم تا هم از مقالات علمی این حوزه و هم از تجربیات اساتید موفق استادبانک در این زمینه استفاده کنیم.
توصیه‌هایی برای معلمان مدارس
با توجه به دلایلی که برای بی‌انگیزگی دانشآموزان در انجام تکالیف برشمردیم، رعایت نکات زیر می‌تواند در ایجاد انگیزۀ بیشتر در دانشآموزان برای انجام تکالیف مؤثر باشند.
۱. با توجه به بازۀ سنی دانشآموزان، حجم مناسبی از تکالیف را برای آن‌ها در نظر بگیرید. در کنار این موضوع، سعی کنید تکالیف را به گونه‌ای طراحی کنید که تکمیل کردن یک تکلیف، به زمانی بیش از یک ساعت نیاز نداشته باشد. در غیر این صورت دانش‌آموز انگیزۀ خود را برای کامل کردن آن تکلیف از دست خواهد داد.
۲. در مورد اهمیت انجام تکالیف با دانش‌آموزانتان صحبت کنید. برای آن‌های توضیح دهید که انجام کامل تکالیف محول شده، چه تأثیراتی روی افزایش نمرات امتحانی و همچنین تقویت مهارت‌های زندگی مانند مدیریت زمان، مسئولیت‌پذیری، پایداری تا اتمام کامل یک کار و… خواهد داشت.
۳. با شناسایی سبک‌های یادگیری دانشآموزان می‌توانید تکالیف مناسب‌تر و متنوع‌تری را در نظر بگیرید و به دانش‌آموزانتان حق انتخاب بدهید. نوشتن، استفاده از تکنولوژی، انجام پروژه‌های گروهی، انجام کارهای دستی و بسیاری موارد دیگر می‌تواند برای برخی از دانشآموزان جذاب‌تر باشد. بنابراین با در نظر گرفتن تکالیف متنوع، متناسب با روحیات و سبک یادگیری آن‌ها، انگیزۀ بیشتری برای انجام تکالیف خواهند داشت.
۴. هیچ تکلیفی را بدون بررسی کردن و ارائۀ بازخورد رها نکنید. در صورت وجود نقص در انجام تکالیف، سعی کنید دلیل آن را کشف کنید و در صورت نیاز راه‌حل‌هایی را به دانش‌آموز ارائه دهید. ضمنا می‌توانید نمونه‌هایی از تکالیف کامل را به این دسته از دانشآموزان نشان دهید. در مورد تکالیف کامل نیز تمجید و قدردانی را فراموش نکنید. مطالعه بیشتر: بهترین معلم کیست؟
۵. تلاش کنید تا در تکالیفی که برای هر جلسه مشخص می‌کنید، برخی تکالیف که سؤالات کاملا مشابه با آن در امتحانات مطرح خواهند شد را برای دانشآموزان در نظر بگیرید. همان طور که قبلا هم اشاره کردیم دانشآموزان تمایل دارند تکالیفی که انجام میدهند آن‌ها را برای آزمون‌های پیش رو آماده کنند.
۶. گفتیم که نامشخص بودن برنامه برای انجام تکالیف، دانش‌آموز را تا حد زیادی بی‌انگیزه می‌کند. بنابراین بهتر است به دانش‌آموز برای تهیۀ چنین برنامه‌ای کمک کنید. برای مثال، مدت زمان تقریبی مورد نیاز برای انجام تکلیف، تعیین مهلت زمانی برای تحویل تکلیف و ارائۀ بازخوردهای روزانه از سوی معلم، به طرز فوق‌العاده‌ای روی انجام تکالیف و تکمیل آن‌ها مؤثر است.
۷. از تکالیفی استفاده کنید که تمام نکات لازم برای حل آن را قبلا به دانش‌آموز آموزش داده باشید. اگر در تمرینی نکته‌ای هست که هنوز آن را تدریس نکرده‌اید، این تمرین را جزو تکالیف او قرار ندهید.
۸. سعی کنید تکالیفی را در نظر بگیرید که پاسخ‌های آن‌ها به راحتی در دسترس دانشآموزان نباشد. برای مثال اگر تمام تمرینات و تکالیف را از کتاب درسی دانش‌آموز مشخص کنید، احتمال اینکه برای حل آن‌ها از راهنماهای آموزشی استفاده کند بسیار زیاد است. به این ترتیب نمی‌توانید وضعیت دانشآموزان را به درستی ارزیابی کنید. بنابراین از ترکیبی از تکالیف داخل کتاب، نمونه سوالات امتحانی و تمریناتی که خودتان طراحی کرده‌اید، استفاده کنید.
توصیه‌هایی برای معلمان خصوصی
شرایط کلاس‌های خصوصی در برخی موارد با کلاس‌های گروهی در مدارس متفاوت است. در مشخص کردن تکالیف برای دانش‌آموزتان، علاوه بر رعایت نکات بالا، لازم است این نکات مهم را نیز در نظر بگیرید:
۱. تکالیف باید با هدف شاگرد از گرفتن معلم خصوصی، متناسب باشند. قبل از هر چیز به یاد بیاورید که دانش‌آموز به چه منظوری درخواست کلاس خصوصی کرده است؟ برای امتحانات کلاسی؟ تقویت پایۀ درسی؟ کنکور؟ یا امتحانات نهایی؟ از خودتان سوال کنید که آیا این تکالیف، دانش‌آموز را به هدف مورد نظرش می‌رساند؟ با حل این تکالیف انتظار دارم دانش‌آموز چه نکته یا نکاتی را فرا بگیرد؟
۲. حجم تکالیف متناسب با وقت دانش‌آموز در نظر گرفته شوند. زیرا دانش‌آموز علاوه بر تکالیف کلاس خصوصی، باید به سایر درس‌ها و تکالیف مدرسه نیز رسیدگی کند. بنابراین تکلیفِ بیش از حد، دانش‌آموز را دچار استرس خواهد کرد و حتی ممکن است از ادامۀ کلاس منصرف شود.
۳. هیچ جلسه‌ای را بدون ارائۀ تکلیف رها نکنید. برخی والدین به شدت به این نکته اهمیت میدهند که آیا معلم خصوصی فرزندشان به اندازۀ کافی تکلیف و تمرین برای او مشخص می‌کند یا خیر. اگر تکلیفی به دانش‌آموز ندهید یا تکالیف بسیار کم باشند، علاوه بر اینکه نمی‌توانید وضعیت دانش‌آموز را به درستی ارزیابی کنید، باعث نارضایتی والدین نیز خواهید شد.
۴. در طی هفته، با دانش‌آموز در ارتباط باشید تا سوالات ضروری خود را در مورد تمرینات و تکالیف بپرسد. البته پیشنهاد می‌کنیم برای این کار زمان مشخصی را در نظر بگیرید و به دانش‌آموز اعلام کنید. زیرا در بسیاری از موارد اگر قانونی برای دانش‌آموز مشخص نکرده باشید ممکن است در هر زمان و شرایطی با شما تماس بگیرند و یا پیام بگذارند. در صورتی که شما نتوانید به تماس آن‌ها پاسخ دهید، تاثیر منفی در ذهن آن‌ها باقی می‌گذارید.
۵. با توجه به سطح علمی دانش‌آموز و نوع مدرسه‌ای که در آن تحصیل می‌کند، از سطوح دشواری متنوع برای تکالیف استفاده کنید. یکی از حالت‌های پیشنهادی این است که ۵۰ درصد سوالات آسان، ۴۰ درصد متوسط و ۱۰ درصد سخت باشند. البته این نکته را در نظر داشته باشید که برای مثال، سؤالات سختی که برای یک دانش‌آموز معمولی در نظر می‌گیرید با سؤالات سختی که برای یک دانش‌آموز تیزهوش انتخاب می‌کنید باید متفاوت باشند.
همکاری با استادبانک، یکی از برترین مؤسسات تدریس خصوصی در ایران
در این مقاله به بررسی یافته‌های علمی در مورد تکالیف دانشآموزان و علل بی علاقگی آن‌ها به انجام تکالیف و راهکارهایی برای علاقمند کردن دانشآموزان به انجام تکالیف پرداختیم. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه پیشنهاد می‌کنیم مراجع معرفی شده در این مقاله مطالعه کنید.
در صورتی که به مطالعۀ سایر مقالات در زمینۀ روش تدریس، توسعۀ شغلی معلمان، تکنولوژی‌های آموزشی، مدیریت کلاس و اخبار معلمان علاقمند هستید، به بخش‌های مختلف مجله اساتیدِ استادبانک هم سر بزنید. همچنین اگر به عنوان معلم به تدریس خصوصی علاقه دارید می‌توانید شرایط همکاری با استادبانک را مطالعه و فرم ثبت نام معلم خصوصی را تکمیل کنید یا از طریق شماره ۰۲۱۹۱۰۰۵۳۴۳ با مشاورین ما در ارتباط باشید.
استادبانک همواره در تلاش است تا با همکاری برترین معلمان و اساتید کشور و با استفاده از تجربیات آن‌ها، نقشی تأثیرگذار در گسترش دانش، به روزرسانی اطلاعات معلمان و معرفی آن‌ها به دانشآموزان و دانشجویان کشور داشته باشد. هدف ما بالا بردن سطح کیفیت آموزش معلمان و ساختن آینده‌ای روشن برای فرزندان این سرزمین است.
در این مقاله از سایت معلمان استادبانک، راهکارهایی را برای علاقمند کردن دانشآموزان به انجام تکالیف مدرسه، به معلمان مدارس و معلمان خصوصی ارائه کردهایم.
با کلیک روی این مقاله از سایت استادبانک، به برخی از دلایل مهم بی‌علاقگی دانشآموزان نسبت به انجام تکالیف که در مقالات علمی و دانشگاهی مطرح شده‌اند، اشاره می‌کنیم.
با مطالعۀ این مقاله به نکات مهمی در رابطه با نحوۀ ارائه تکالبف به دانش آموزان و بررسی این تکالیف دست پیدا خواهید کرد.
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: