آنچه در این مقاله می‌خوانید
یک اشکال در سیستم روانی انسان‌ها از بدو پیدایش و تولد که می‌توان در برخی مواقع آن را مفید دانست، خود سرزنشگری است. این سیستم کمک می‌کند تا انسان از اشتباهات و تجربه‌های نادرست خود درس بگیرد. البته به شرطی که تبدیل به نشخوار فکری نشود. بااین‌حال همین رفتار می‌تواند موجب افسردگی هم شود.
اگر ندانید خود سرزنشگری در دانش‌آموزان چیست، چه عواقبی دارد و چطور آن را حل کنید، ممکن است دانش‌آموز شما به افسردگی دچار شود. خود سرزنشگری یک رفتار یادگیرنده است که از ابتدای تولد به همراه انسان رشد می‌کند. در دوران تحصیلی و زمانی که دانش‌آموز هستید ممکن است به اوج برسد و همواره و تا ابد همراه شما بماند. در این مقاله یاد می‌گیرید خود سرزنشگری را مخصوصا در دانش‌آموزان بشناسید، علل آن را پیدا کنید و به ارائه راهکار برای آن اعم از استفاده از روش تدریس خلاق و غیره بپردازید.
تعریف خود سرزنشگری در دانش آموزان
انجمن روانشناسی آمریکا، خود سرزنشگری در دانش‌آموزان را به دو صورت تعریف می‌کند. یکی خود سرزنشگری رفتاری و دیگری خود سرزنشگری شخصیتی است. خود سرزنشگری رفتاری در ارتباط با محیط اتفاق می‌افتد. زمانی‌که دانش‌آموز به هدف خود نمی‌رسد یا رفتاری می‌بیند و آن را به خود نسبت می‌دهد.
خود سرزنشگری شخصیتی مرتبط با عزت نفس دانش‌آموز است. زمانی‌که دانش‌آموز با عزت نفس پایین درگیر باشد، دائما خود را برای هر مسئله کوچکی، حتی وقتی به او مربوط نیست، سرزنش می‌کند. این نوع رفتار سرزنشی خود، ریشه‌های عمیق‌تری دارد که در اغلب مواقع به دوران کودکی و رفتار والدین دانش‌آموز مربوط می‌شود. به‌همین‌دلیل درمان آن نیز طولانی‌تر و نیازمند مداخله روانشناس است.
در یک تعریف کلی برای خود سرزنشی می‌توان آن را رفتاری دانست که فرد به جای بررسی رفتار اشتباه و تصحیح آن به تنبیه خود می‌پردازد. نقش خود را بسیار برجسته می‌بیند و همه چیز را تقصیر خود می‌داند. به دنبال آن بارها آن مسئله را مرور و برای اتفاقات ناخوشایند خود را سرزنش می‌کند.
علل خود سرزنشگری دانش آموز
در دانش‌آموزان خود سرزنشگری اغلب به دلیل هدف گذاری‌های بلند پروازانه اتفاق می‌افتد. دانش‌آموز توانایی‌های خود نمی‌شناسد، برنامه‌ریزی اشتباه دارد و با محقق نشدن هدف خود را مقصر می‌داند. به این ترتیب شروع به سرزنش خود کرده و معتقد می‌شود که توانمند نیست یا حتی به خود برچسب می‌زند. برچسب‌هایی مانند ضعیف، خنگ، ناتوان و … در خود سرزنشگری دانش‌آموزان رایج است. در ادامه سه دلیل عمده خود سرزنشگری در دانش آموزان را بررسی می‌کنیم.
اضطراب ناشی از رقابت
اگر دانش‌آموزان در یک ارتباط رقابتی با همسن و سالان خود باشند، اغلب دچار اضطراب می‌شوند. مخصوصا اگر این فضای رقابت ناسالم و بر پایه برتر نشان دادن خود باشد. در این حالت احساساتی مانند حسادت نیز روی کار می‌آیند. رقابت، نرسیدن به هدف و دیدن همسن و سالانشان که از آن‌ها نمره بهتری آورده‌اند اضطراب را در دانش‌آموز بالا می‌برد. در ادامه این روند، دانش‌آموز شروع به سرزنش خود برای نرسیدن به اهدافش می‌کند.
- باید بیشتر درس می‌خواندم.
- نباید به تفریح در هفته گذشته بخاطر امتحان امروز، می‌رفتم. من سهل انگار هستم.
- باید شب را بیدار می‌ماندم تا درس بخوانم. من بی‌مسئولیت هستم.
- چرا دوستم از من نمره بالاتری گرفته، این نشان می‌دهد من خنگ هستم.
و سخنانی از این قبیل در خود سرزنشگری پیش می‌آید. مخصوصا در دانش‌آموزان کمال‌گرا که اهداف و استانداردهای بالایی دارند، موضوعی مانند کم شدن نمره خود سرزنشگری را در آن‌ها تشدید می‌کند.
مقایسه در باورهای نادرست
مقایسه به خودی خود موجبات خود سرزنشگری را فراهم می‌کند. حال فرض کنید دانش‌آموز شما باورهای نادرست و چارچوب‌های باید و نبایدی دارد که در آن‌ها خود را با دیگر افراد مقایسه می‌کند. باورهایی مانند مثال‌های زیر که منجر به مقایسه دانش‌آموز با همسن و سالان خود می شود، خود سرزنش گری را تقویت میکنند.
- اگر نمره کامل نگیرم یعنی خنگ هستم.
- هرچه در شبانه روز بیشتر درس بخوانم بهتر می‌توانم نتیجه بگیرم.
- مریض شدن و ناتوانی در حضور در جلسه امتحان تقصیر من است.
- دوستم کمتر از من درس می واند اما نمره بهتری می‌گیرد، پس از من باهوش‌تر است.
- معلم با من صحبت نمی‌کند، حتما به خاطر کم کاری من در درس‌هاست.
- اگر نمره بهتری می‌گرفتم، معلم به من وظایف امروز کلاس را محول می‌کرد.
این‌ها تنها نمونه‌هایی از باورها و خطاهای شناختی هستند که منجر به خود سرزنشگری در دانش‌آموزان می‌شود. نمونه‌های فراوانی از این رفتار آسیب زننده در زندگی وجود دارد که خودتان می‌توانید به‌راحتی آن‌ها تشخیص دهید.
والدین کمال گرا
یکی از اصلی‌ترین دلایل خود سرزنشگری در دانش‌آموزان، والدین آن‌ها هستند. برخی والدین می‌خواهند که فرزندانی کامل و برتر از همه داشته باشند. این والدین کمال‌گرا ناخودآگاه و با تصور این که می‌دانند چه مسیر و برنامه‌ای برای فرزندشان بهتر است، دانش‌آموز را تحت فشار می‌گذارند. این رفتار در دراز مدت منجر به فعال شدن خود سرزنشگری آسیب زننده در دانش‌آموز می‌شود.
همچنین والدینی که با احساس ناامنی فرزند خود را از کودکی ترغیب به درس خواندن میکنند، در آینده باید انتظار داشته باشند که دانش‌آموزشان دائم خود را برای هر چیزی مقصر بداند و دچار اضطراب مزمن شود.
جملاتی مانند اگر درس نخوانی مامان دوستت نداره، اگر درس نخوانی هیچی نمیشی، هر کی درس نخونه آخر و عاقبتش زندانه و دیگر مثال‌های مشابه، بدترین رفتارهایی هستند که والدین برای ترغیب دانش‌آموز به درس خواندن پیش می‌گیرند. اینگونه رفتارها فقط باعث ایجاد احساس گناه در دانش‌آموز و در نهایت خود سرزنشگری بی‌امان می‌شود. رفتاری که می‌تواند روی تمام زندگی او اثر منفی بگذارد.
راهکارهای رهایی از سرزنش خود در دانش آموزان
اول از همه باید به دانش‌آموزان آموزش داده شود که خود سرزنشگری یک رفتار ناخودآگاه است و در همه انسان‌ها وجود دارد. قرار نیست با این احساس و رفتار مبارزه کنید، بلکه قرار است در کنار آن به زندگی خود ادامه دهید و حتی از این رفتار برای بهبود زندگی خود بهره ببرید.
باید یاد بگیرید با خودتان مهربان باشید. رفتارهای اشتباه را بپذیرید و درصدد اصلاح آن‌ها بر بیایید نه تنبیه خودتان. خود شفقتی و همدلی با خود دو راهکار اصلی برای رهایی از صدای سرزنشگر درونی است. وقتی بپذیرید همه انسان‌ها اشتباه میکنند و برای هر اتفاقی مستحق تنبیه و سرزنش نیستید راحت‌تر می‌توانید در کنار صدای سرزنشگر درونی خود زندگی روزمره خود را روشن کنید.
جمع بندی
همیشه تقصیر شما نیست. دانش‌آموز بودن و سر و کار داشتن با درس‌های فراوان به اندازه کافی استرس‌آور است، چه رسد که بخواهید دائما بابت مسائل درسی یا غیر درسی خود را سرزنش کنید. وقتی والدی با پرسش خود سرزنشگری در دانش‌آموزان چیست روبرو می‌شود، باید بداند این رفتار نتیجه فرایندی طولانی از کودکی است که امروز خود را به شکل سرزنشگری درونی نشان می‌دهد. والدین باید یاد بگیرند چطور با فرزند خود رفتار کنند تا سرزنشگر درونی او را تحریک نکنند و به فرزند خود نیز آموزش دهند.
با خود مهربان باشید، از عوامل بیرونی اتفاقات ناخوشایند غافل نشوید و بپذیرید هر کسی توانمندی‌های خود را دارد. دانش‌آموز بودن به معنای آن نیست که همیشه باید در بالاترین سطح نمرات باشید. گاهی لازم است خود را کنار بکشید و استراحت کنید. حتی اگر منجر به نمره کم شود.
سوالات متداول درباره خود سرزنشگری در دانش آموزان چیست؟
- چرا دانش‌آموزان خود را سرزنش میکنند؟
اهداف بلند پروازانه، مقایسه خود با همکلاسی‌ها، کمالگرایی و والدینی که برای درس خواندن به آن‌ها فشار می‌آورند. - خود سرزنشگری دانش‌آموزان به چه دلیل است؟
ممکن است ناشی از رفتارهای محیطی و اطرافیان باشد یا ریشه شخصیتی و عزت نفس داشته باشد. - چطور می‌توان از خود سرزنشگری رها شد؟
این رفتار همواره حضور دارد. بهتر است یاد بگیرید با آن کنار بیایید. برای این کار خود شفقتی و همدلی و مهربانی با خود را یاد بگیرید. - چه کسی می‌تواند در مسیر کنار آمدن با خود سرزنشگری کمک کننده باشد؟
در وهله اول روانشناس. برای دانش‌آموزان در مدرسه یا کلاس های خصوصی مشاور و سپس معلم نقش راهنما و تسهیلگر را دارند که می‌توانند در درمان خود سرزنشگری موثر باشند.
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: