آنچه در این مقاله می‌خوانید
مقدمه‌ای در مورد اختلالات یادگیری
اصطلاح اختلالات یادگیری (Learning Disability) برای اولین بار در سال ۱۹۶۲ توسط ساموئل کرک (Samuel Alexander Kirk) روانشناس آمریکایی مطرح شد. او این اصطلاح را برای دانش‌آموزانی به کار می‌برد که ضریب هوشی متوسط یا بالاتر از متوسط داشتند، اما در یادگیری برخی موضوعات و مفاهیم درسی دچار مشکل بودند و از نظر درسی در سطحی که از آنها انتظار می‌رفت، قرار نداشتند.
اختلالات یادگیری می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند عوامل محیطی، ژنتیکی، مشکلات در هنگام تولد یا ساختار و عملکرد مغز باشد. این اختلالات عملکرد مغز را به گونه‌ای تغییر می‌دهند که فرآیندهای شناختی مربوط به یک یا چند حوزۀ یادگیری را تحت تأثیر قرار می‌دهند. از جمله مهم‌ترین و رایج‌ترین انواع اختلالات یادگیری، می‌توان به سه اختلال خواندن، دیکته‌نویسی و ریاضی اشاره کرد.
سه نکتۀ مهم در مورد اختلالات یادگیری
- اختلالات یادگیری تنها روی جنبه تحصیلی و آکادمیک زندگی دانش‌آموز تأثیر نمی‌گذارد، بلکه می‌تواند بر جنبه‌های شخصی زندگی، روابط او با سایر افراد و موقعیت شغلی او نیز تأثیرات منفی داشته باشد. بنابراین تشخیص زودهنگام این اختلالات و تلاش برای درمان نسبی و یا کاهش اثرات آنها، از اهمیت بالایی برخوردار است.
- مشکلات درسی و یادگیری ناشی از معلولیت‌های بینایی، شنوایی، حرکتی، اوتیسم، شرایط فرهنگی، محیطی، اقتصادی و… را نمی‌توان جزو اختلالات یادگیری در نظر گرفت.
- اگر چه که درمان قطعی برای اختلالات یادگیری وجود ندارد، اما معلم‌ها و والدین با روش‌های مختلفی می‌توانند به دانش‌آموز کمک کنند تا اختلال یادگیری خود را به گونه‌ای مدیریت کنند که هم درس‌ها را بهتر یاد بگیرند و هم در بقیۀ جنبه‌های زندگی پیشرفت کنند.
ما در این مقاله به معرفی سه کتاب از دکتر مصطفی تبریزی در زمینۀ مدیریت و بهبود سه اختلال یادگیریِ خواندن، نوشتن و ریاضی پرداخته‌ایم. لطفا تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
معرفی نویسنده
دکتر مصطفی تبریزی را می‌توان آغازگر درمان اختلالات یادگیری به صورت عملی در ایران دانست. او دانش‌آموختۀ روانشناسی و مشاوره از دانشگاه علامه طباطبایی و عضو سابق هیات علمی این دانشگاه است. راهنمایی، مشاوره و داوری بیش از ۱۰۰ پایان‌نامۀ ارشد و دکتری، تربیت متخصصان اختلالات یادگیری در ادارات آموزش و پرورش بسیاری از استان‌ها، تشکیل کارگاه‌های اختلالات یادگیری، تنها بخشی از سوابق کاری درخشان ایشان است.
دکتر مصطفی تبریزی مؤلف و مترجم بیش از ۲۰ کتاب تخصصی و عمومی در زمینۀ روانشناسی و مشاوره است که سه کتاب “درمان اختلالات خواندن”، “درمان اختلالات ریاضی” و “درمان اختلالات دیکته‌نویسی” از جمله کتابهای بسیار کاربردی و ارزشمند ایشان است که ما در این مقاله به معرفی آنها پرداخته‌ایم.
معرفی کتاب درمان اختلالات خواندن
اختلالات خواندن یا نارساخوانی (Dyslexia) یک از شایع‌ترین اختلالات یادگیری در دانش‌آموزان ابتدایی است. دانش‌آموزی که اختلال خواندن دارد معمولا در یادگیری و شناسایی حروف، سرعت و دقت در خواندن و درک مطلب، دچار مشکل می‌شود. از سویی دیگر با توجه به این که ناتوانی در خواندن، روی یادگیری بقیه دروس مانند دیکته، ریاضی و علوم نیز تأثیر می‌گذارد، می‌توان این اختلال را به عنوان مهم‌ترین اختلال یادگیری در نظر گرفت.
کتاب “درمان اختلال خواندن” نوشتۀ دکتر مصطفی تبریزی و علیرضا تبریزی، کتابی بسیاری کاربردی در زمینۀ اختلال نارساخوانی است که شامل راهکارهای ساده و اثربخش، تمرینات متعدد، اصولی و مرحله به مرحله برای معلمان و والدین است. دکتر مصطفی تبریزی در این کتاب به بررسی ویژگی‌ها و علائم دانش‌آموزان نارساخوان پرداخته است. سپس انواع اختلالات خواندن را معرفی می‌کند و راهکارهایی عملی را برای بهبود یا درمان هر یک از این اختلالات ارائه می‌دهد.
سه بخش اصلی کتاب
در بخش اول، نویسنده به معرفی اختلال خواندن می‌پردازد. سپس دلایل خود را برای درمان‌پذیر بودن این اختلال بیان می‌کند و علائم اختلال خواندن را با جزییات دقیق مورد بررسی قرار می‌دهد. خواننده در ادامۀ این بخش، با انواع اختلالات خواندن آشنا خواهد شد و نهایتا مقدماتی برای درمان این اختلال در اختیار او قرار می‌گیرد.
بخش دوم، به طور کامل به درمان این اختلال اختصاص داده شده است. تقویت حافظۀ دیداری و شنیداری، فهم واژه، جمله، عبارت و متن، از جمله موضوعاتی هستند که نویسنده در این بخش به آنها پرداخته است. همچنین در انتهای این بخش به اقدامات و راهکارهایی برای ارتباط با کودکان بیش‌فعال و کم‌توجه اشاره شده است.
در بخش سوم کتاب، نویسنده به بررسی نظریۀ معروف دومن و دلاکاتو در درمان اختلال خواندن می‌پردازد و موضوع درمان و بازپروری دانش‌آموزان نارساخوان را بر اساس این نظریه ادامه می‌دهد.
معرفی کتاب درمان اختلالات ریاضی
یکی از انواع اختلالات یادگیری در دانش‌آموزان، اختلال یادگیری ریاضی (Dyscalculia) است که به معنای ناتوانی در درک مفاهیمِ ریاضیاتی و محاسباتی است. اغلبِ دانش‌آموزانی که دچار این اختلال هستند در یادگیری مفاهیم کلیدی مانند “کوچکتر و بزرگتر”، تشخیص نمادهای ریاضی مانند جمع و منها، شناخت جهت‌ها، حل مسأله‌ها و محاسبات سادۀ ریاضی با مشکل روبرو هستند.
کتاب “درمان اختلالات ریاضی” که توسط دکتر مصطفی تبریزی و با همکاری نرگس تبریزی و علیرضا تبریزی نوشته شده است کتابی است پرمحتوا و کاربردی، که با زبانی روان و ساده، مفاهیم و اطلاعات ارزشمندی را در رابطه با اختلالات ریاضی و نحوۀ درمان آن به والدین و معلمان دورۀ ابتدایی، ارائه می‌دهد.
نویسنده معتقد است که بسیاری از معلمان در مواجهه با دانش‌آموزانی که دچار اختلالات ریاضی هستند از روش‌هایی مانند نصیحت کردن، بیان کاربردهای ریاضی در زندگی، سرزنش، تحقیر یا مقایسه با سایر دانش‌آموزان استفاده می‌کنند که بدون شک راهکار مناسبی برای رفع این مشکل نیست بلکه نیاز به برنامه‌های درمانی و بازپروری دارد.
در این کتاب، نویسندگان ابتدا به معرفی اختلال یادگیری، و به طور خاص، اختلالات ریاضی، مشکلات و علائم آن می‌پردازند. سپس راهکارهایی عملی را برای درمان این اختلال ارائه می‌دهند و در ادامه نگاهی کوتاه به مبانی نظری در زمینۀ اختلالات ریاضی می‌اندازند. نقد کتاب ریاضی اول دبستان، بررسی مفاهیم ریاضی دوم دبستان و ارائۀ پرسشنامه‌ها و تمریناتی در رابطه با اختلالات یادگیری ریاضی، از قسمت‌های دیگر این کتاب هستند.
سرفصل‌های کتاب
- مقدمه
- اختلال یادگیری چیست؟
- مشکلات و اختلالات یادگیری
- برای درمان اختلال در یادگیری ریاضی چه باید کرد؟
- گذری کوتاه به مبانی نظری اختلال در یادگیری ریاضی
- مشکلات توجه، دقت و تمرکز
- درمان اختلالات ریاضی اول دبستان
- پرسشنامه “الف”
- درمان ناتوانی‌ها با استفاده از بازی
- پرسشنامه “ب”
- نگاهی نقادانه به کتاب ریاضی جدید اول دبستان
- پرسشنامه “ج”
- روش همیاری
- تمرین‌هایی برای کتاب ریاضی اول دبستان
- مفاهیم کتاب ریاضی دوم دبستان
- پرسشنامه “د”
- پرسشنامه “ه”
- پرسشنامه “و”
- پرسشنامه “ز”
معرفی کتاب درمان اختلالات دیکته‌نویسی
اختلالات مربوط به دیکته‌نویسی که یکی از حالت‌های خاص آن نارسانویسی (Dysgraphia) است از رایج‌ترین اختلالات یادگیری در دانش‌آموزان است. این اختلال به مشکلاتی در مهارت‌های نوشتاری مربوط می‌شود.
اغلبِ دانش‌آموزانی که دچار این اختلال هستند دست‌خط‌های نامرتبی دارند، کلمات را به صورت مبهم و ناخوانا می‌نویسند، سرعت پایینی در نوشتن دارند، برخی از کلمات و حروف را جا می‌اندازند، در دیکته‌نویسی نیز ضعیف عمل می‌کنند و اغلب در حین نوشتن، بدن آنها زاویه مناسبی نسبت به قلم و دفتر ندارد.
کتاب “درمان اختلالات دیکته نویسی” به نویسندگی دکتر مصطفی تبریزی، علیرضا تبریزی و نرگس تبریزی، با ارائۀ تکنیک‌های کاربردی و مؤثر به معلمان و والدین کمک می‌کند تا این اختلال را در فرزند یا دانش‌آموز خود مدیریت کنند.
این کتاب برای تمام انواع غلط‌های املایی، راهکارها و تمریناتی را پیشنهاد می‌دهد که به دانش‌آموز کمک می‌کند نتایج بهتری را دیکته و نوشتن کسب کند. این کتاب شامل ۲۸ نوع تمرین و فعالیت در قالب بازی، نمایش و داستان است که هر یک از آنها با هدفی خاص و به منظور رفع اختلالات دیکته‌نویسی طراحی شده‌اند.
سرفصل‌های کتاب
- مقدمه
- مشکلات دیکته‌نویسی
- درمان نارسانویسی
- درمان وارونه‌نویسی و قرینه‌نویسی
- تقویت حافظه دیداری
- تقویت تمیز دیداری
- دید واگرا و همگرا
- حرکت‌های چشم
- حساسیت شنیداری
- پرورش دقت
- مشکلات مربوط به آموزش
- تئوری دید حرکتی
- درمان اختلالات یادگیری دانش‌آموزان بی‌قرار
- پاسخ به پرسش‌ها
- تحقیقی در میزان فراوانی انواع غلط‌های دیکته
لینک‌های مفید
منابع
کتابهای مختلفی در رابطه با درمان اختلالت یادگیری تالیف و ترجمه شده‌اند. یکی از کاربردی‌ترین آنها کتابهای درمان اختلالات یادگیری دکتر مصطفی تبریزی است که در این مقاله از سایت معلمان استادبانک معرفی شده‌اند.
در مقاله پیش رو از آکادمی اساتید استادبانک، لینک سه کتاب مفید از دکتر تبریزی در رابطه با درمان اختلالات ریاضی، دیکته نویسی و اختلالات خواندن در اختیار شما قرار گرفته است.
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: