در قسمت اول از مقاله فن بیان اشاره کردیم که آموزش فن بیان یکی از مهم‌ترین آموزش‌هایی است که هر معلمی برای موفقیت و توسعۀ شغلی خود به آن نیاز دارد. همچنین ۹ نکتۀ کلیدی را برای افزایش نفوذ و تأثیرگذاری کلام ذکر کردیم. در قسمت دوم از این مقاله، قصد داریم تکنیک‌هایی را معرفی کنیم که به شما کمک می‌کند تا تسلط بیشتری روی کلامتان داشته باشید و قدرت بیان و سخنوری خود را افزایش دهید. پس تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
تکنیک‌هایی برای بهبود فن بیان و سخنوری
۱. تُن صدای مناسب
تن صدای معلم، تاثیر غیر قابل انکاری روی برقراری ارتباط با دانش‌آموز دارد. به عنوان یک معلم باید بتوانید رسا، واضح و قاطع صحبت کنید. اما رسا بودن لزوما به معنی بلند صحبت کردن نیست. اگر صدای شما بیش از حد بلند باشد دانش‌آموز را خسته می‌کند و اگر بیش از حد آرام باشد حس اضطراب و عدم اطمینان شما را منتقل می‌کند. بنابراین لازم است که با تکرار و تمرین، تن صدای خود را به صورت مناسب تقویت و تنظیم کنید.
اگر از ابتدا تا انتهای کلاس، تن صدای یکنواختی داشته باشید، از جایی به بعد توجه و تمرکز دانش‌آموز از بین می‌رود. به همین دلیل باید در زمان‌های مناسب و به صورت آگاهانه، تُن صدای خود را کمی بالا یا پایین ببرید.
۲. تنظیم سرعت صدا
سرعت صدای شما باید به نحوی تنظیم شود که دانش‌آموز و والدین قادر باشند تمام کلمات را به وضوح بشنوند. شمرده صحبت کردن یکی از ویژگی‌های افرادی است که فن بیان قوی دارند. این امر نه تنها درک شنونده را از صحبت‌های شما تقویت می‌کند، بلکه باعث می‌شود شما فردی آرام و مطمئن به نظر برسید.
این نکته را هم در نظر داشته باشید که منظور از شمرده صحبت کردن، کُند حرف زدنِ بیش از اندازه نیست. چرا که این موضوع نیز باعث خستگی مخاطب می‌شود و به راحتی توجه او را از دست می‌دهید. پس سعی کنید سرعت مناسب حرف زدن خود را پیدا کنید. همچنین برای تاثیرگذاری بیشتر کلام، برخی مواقع، متناسب با موقعیت، سرعت صحبت کردنتان را کمتر یا بیشتر کنید تا کلامتان حالت یکنواخت و بی روح نداشته باشد.
تمرین: یکی از بهترین تمرینات برای افرادی که بیش از حد تند یا کند صحبت می‌کنند تمرین خودکار است. برای انجام این تمرین، انتهای یک خودکار را به صورت افقی بین دندان‌هایتان قرار دهید و به مدت ۳ دقیقه، یک متن را با صدای رسا و واضح بخوانید. این کار را روزی چند مرتبه، و هر بار به مدت سه دقیقه انجام دهید.
۳. مراقبت از صدا
حتما تا به حال نوازنده‌هایی را دیده‌اید که از ابزار موسیقی خود با چه دقت و وسواسی مراقبت می‌کنند. صدای شما نیز حکم جعبه موسیقی با ارزشی را دارد که با کمک آن می‌توانید زیباترین نواها را خلق کنید و تاثیرات عمیقی را روی دانش‌آموزان و اطرافیانتان بگذارید. بنابراین مانند هر نوازنده‌ای باید از این جعبه موسیقی به خوبی مراقبت کنید.
تنفس صحیح، نوشیدن منظم آب، خواب کافی، خودداری از دادن زدن و … از جمله مواردی هستند که در مقاله بهداشت صدا و مراقبت از آن برای معلمان به آن‌ها اشاره کرده‌ایم.
۴. گرم کردن صدا
در مقالۀ بهداشت صدا و مراقبت از آن، اشاره کردیم که برای مراقبت از صدا و تارهای صوتی خود، باید هر روز اول صبح یا قبل از شروع کلاس، صدایتان را گرم کنید. دو تکنیک رایج برای گرم کردن صدا را نیز معرفی کردیم. اما گرم کردن صدا فقط با هدف مراقبت از تارهای صوتی انجام نمی‌شود. بلکه تاثیر فوق‌العاده‌ای روی جذابیت صدای شما و قدرت بیانتان دارد. بنابراین پیشنهاد میکنیم که این مقاله را مطالعه کنید و گرم کردن صدا را جزو برنامۀ روزانۀ خود قرار دهید.
۵. جلوگیری از لرزش صدا
حتما شما هم با افرادی برخورد داشته‌اید که در حین صحبت کردن، صدایشان دچار لرزش می‌شود. لرزش صدا یکی از بزرگ‌ترین دشمنان فن بیان است و از تاثیرگذاری سخن شما به شدت می‌کاهد. دلایل مختلفی برای لرزش صدا وجود دارد؛ از جمله:
- قرار گرفتن در موقعیت ناشناخته و اضطراب‌آور (مانند اولین جلسۀ تدریس)
- عدم تسلط به مطالبی که می‌خواهید ارائه کنید
- ضعیف بودن در انجام تکنیک‌های تنفسی عمیق و…
برای از بین بردن لرزش صدا ابتدا باید آن را ریشه‌یابی کنید، سپس از تکنیک‌های متناسب با آن کمک بگیرید. برای مثال:
- اگر مشکل لرزش صدای شما به دلیل عدم تسلط کافی بر محتوای درس است، سعی کنید قبل از کلاس، زمان بیشتری را به آماده‌سازی خودتان اختصاص دهید.
- اگر ریشۀ مشکل، اعتماد به نفس پایین شماست، در صدد حل این مشکل بربیایید.
- اگر لرزش صدا به علت تنفس‌های سطحی و سریع شما است، با استفاده از تکنیک‌های تنفس و به خصوص انجام تنفس دیافراگمی، لرزش صدای خود را تا حد امکان از بین ببرید.
تمرین: یکی از تمرینات بسیار مؤثر برای از بین بردن لرزش صدا، انجام تمرین بلندخوانی است. هر روز یک متن را انتخاب کنید، جلوی آینه بایستید و آن را با صدای بلند بخوانید. این یک تمرین بسیار ساده ولی کاربردی برای تقویت صدا و کنترل لرزش آن است.
۶. تنفس صحیح
نحوۀ نفس کشیدن شما یکی از اولین علائمی است که به مخاطب نشان می‌دهد شما آرام و با اعتماد به نفس هستید یا دچار استرس و تنش شده‌اید. حتما توجه کرده‌اید که وقتی در شرایط استرس‌زا قرار می‌گیرید تنفستان بسیار سطحی‌تر و سریع‌تر از مواقع دیگر است.
نحوۀ تنفس نه تنها میزان استرس یا آرامش شما را به مخاطب نشان می‌دهد بلکه میزان هوایی که وارد دیافراگم خود می‌کنید بر کیفیت و طنین صدای شما نیز بسیار تاثیرگذار است. بنابراین سعی کنید اولا همیشه از روش تنفس عمیق یا دیافراگمی به جای تنفس سطحی استفاده کنید. ثانیا تمرینات تنفسی مختلف را یاد بگیرید تا در حین حرف زدن، درس دادن یا در مواقع پراسترس، روی دم و بازدم خود کنترل کامل داشته باشید و به اصطلاح نفس کم نیاورید.
تمرین: یکی از بهترین تمرین‌ها در زمینۀ تنفس عمیق، تمرین بازدم با استفاده حرف “س” یا “ش” است. برای این کار یک دم عمیق بگیرید تا دیافراگم شما پر از هوا شود. سپس در طول ۳۰ الی ۶۰ ثانیه، با گفتن حرف “س” یا “ش” هوای داخل دیافراگم را به طور کامل بیرون بدمید. این کار را چند مرتبه در روز انجام دهید.
۷. وضعیت قرار گرفتن بدن
شاید برایتان جالب باشد که بدانید حتی طرز نشستن و ایستادن شما تاثیر مستقیمی روی بیانتان دارد. صاف نشستن، وضعیت مناسب سر و گردن، قفل نکردن عضلات و … به شما کمک می‌کند تا به خوبی نفس بکشید، کنترل بهتری روی صدای خود داشته باشید و صدایتان قدرت نفوذ بیشتری داشته باشد.
۸. زبان بدن
برای اینکه فن بیان بهتری داشته باشید و توجه و اعتماد مخاطب را جلب کنید باید به کمک زبان بدن، تاثیرگذاری کلام خود را دو چندان کنید. برای رسیدن به این هدف لازم است علائمی از زبان بدن را که به مخاطب پیام‌های مثبت یا منفی می‌فرستند، شناسایی کنید و در صحبت‌های خود آن‌ها را رعایت کنید. برای مثال:
- نحوۀ ایستادن یا نشستن
- حرکات دست و سر
- حالت‌های چهره
- ارتباط چشمی
- حرکات اضافی در حین صحبت کردن
- توجه یا عدم‌توجه به زبان بدن طرف مقابل
- لمس کردن
- نوع پوشش
همۀ این موارد، جزوی از زبان بدن یا ارتباطات غیر کلامی هستند که استفادۀ درست یا غلط از آن‌ها می‌تواند قدرت بیان شما را چند برابر کند یا آن را تا پایین‌ترین سطح کاهش دهد. در ضمن فراموش نکنید که زیاده‌روی در استفاده از زبان بدن هم می‌تواند تاثیر منفی روی قدرت بیان شما داشته باشد.
۹. مکث کردن
یکی از نکات مهم برای افزایش قدرت بیان و تاثیرگذاری کلام، استفاده از مکث‌های به جا و با مفهوم است. بعد از هر چند جمله، یا بعد از گفتن حرف‌های مهم، به مدت ۳ تا ۴ ثانیه مکث کنید و ارتباط چشمی برقرار کنید. این کار چند خاصیت دارد:
- توجه مخاطب بیشتر جلب می‌شود
- شما را فردی مطمئن و با اعتماد به نفس نشان می‌دهد
- به مخاطب فرصت می‌دهد تا صحبت‌های شما در ذهن خود پردازش کند
- به شما فرصت استراحت و پیدا کردن کلمات و واژه‌های مناسب برای ادامۀ صحبت‌ها را می‌دهد.
۱۰. حذف تکیه کلام‌ها و آواهای نامفهوم
استفاده از تکیه کلام‌ها و آواهای نامفهوم یکی از مواردی است که به راحتی می‌تواند فن بیان و نفوذ کلام شما را به عنوان معلم زیر سوال ببرد. تکیه کلام‌ها کلماتی هستند که در صحبت‌های خود مرتب آن را تکرار می‌کنید بدون اینکه کاربردی در آن جمله داشته باشند؛ مانند “در واقع”، “حقیقتا”، “مثلا”، “چیز” و… آواهای نامفهوم یا جمله پُرکن‌ها نیز حروفی هستند که برای اتصال جملات به دفعات مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ مانند “آممممم”، “اِاِاِاِ” و …
تمرین: با روش‌هایی مانند ضبط کردن صدای خودتان در حین صحبت با دیگران، یا گوش دادن به وویس‌هایی که برای آن‌ها می‌فرستید تکیه کلام‌ها و آواهای نامفهوم در صحبت‌های خود را پیدا کنید و سپس با تمرین و تکرار تا حد امکان آن‌ها را حذف کنید.
۱۱. تپق زدن
تپق زدن به معنی تلفظ اشتباه برخی کلمات، جابجایی برخی آواها و یا گرفتگی زبان در حین صحبت کردن است. تپق زدن بخش جدایی‌ناپذیری و طبیعی در بیان هر فردی است اما اگر این اتفاق بیش از حد تکرار شود می‌تواند تاثیرات منفی روی فن بیان شما داشته باشد. شمرده صحبت کردن، تنفس صحیح و تمرینات تندگویی (خواندن آهنگ‌های رپ که سرعت بالایی در اجرا دارند) می‌توانند به کمتر شدن تپق در حین صحبت کمک کنند.
۱۲. افزایش دایره لغات
دایرۀ لغات شما مجموعه کلماتی هستند که در گفتگوهای خود از آن‌ها استفاده می‌کنید. هر چقدر که دایرۀ لغاتتان گسترده‌تر باشد بدون شک بیان قدرتمندتری خواهید داشت. برای گسترش دایرۀ لغات خود سعی کنید:
- بیشتر مطالعه کنید
- با افراد اهل مطالعه معاشرت کنید
- به صحبت‌های کسانی که فن بیان قوی دارند خوب گوش کنید
- متضاد و مترادف‌های کلمات را پیدا کنید
- کلمات جدیدی که یاد می‌گیرید را یادداشت کنید
- از کلمات جدیدی که آموخته‌اید زیاد استفاده کنید
تمرین: یکی از تمرینات فوق‌العاده کاربردی برای افزایش دایرۀ لغات، تمرین مترادف‌نویسی یا مترادف‌سازی است. برای انجام این تمرین، باید کلماتی را انتخاب کنید و برای آن‌ها پنج تا ده مترادف پیدا کنید. این تمرین به شما کمک می‌کند تا از تکرار و کلیشه پرهیز کنید و متناسب با معنا و مفهوم، از کلمات و واژگان مناسب استفاده کنید. ضمن اینکه تاثیر بسزایی در کمتر شدن تپق‌ها دارد.
۱۳. استفاده از چاشنی‌های کلامی
همان طور که استفاده از چاشنی‌ها در غذا باعث ایجاد طعم و رایحۀ مطلوب می‌شود، چاشنی در کلام نیز آن را شیرین‌تر و تاثیرگذارتر می‌کند. برای مثال، استفاده از یک بیت شعر، نقل قول، ضرب‌المثل، یک داستانِ کوتاه یا شوخ‌طبعیِ به جا و به اندازه، می‌توانند چاشنی‌های اثربخشی در مکالمات و ارتباطات باشند.
۱۴. سادگی در کلام
برخی از معلمان برای اینکه سطح سواد و مطالعۀ خود را به دانش‌آموز یا والدین او نشان بدهند در حین صحبت کردن از کلمات بسیار تخصصی، پیچیده یا ناملموس استفاده می‌کنند. البته استفاده از عبارات تخصصی در نوشتار یا در برخی شرایط خاص می‌تواند کاربردی باشد. ولی استفادۀ بیش از حد از این نوع کلمات به دلایل مختلف توصیه نمی‌شود. از جمله:
- باعث خستگی مخاطب عام می‌شود
- احتمال تپق زدن را بالا می‌برد
- ممکن است از نظر مخاطب، شما فردی پرمدعا به نظر برسید که تلاش می‌کند دانش و سواد خود را به رخ دیگران بکشد!
۱۵. لحن مناسب
لحن، در واقع احساس شما و موسیقی صدای شما است و حاوی اطلاعات زیادی برای شنونده است. اگر نتوانید لحن خود را با هدفی که از یک عبارت یا جمله دارید منطبق کنید، کلامتان تاثیرگذار نخواهد بود و حتی ممکن است مخاطب، برداشت کاملا متضادی از صحبت‌های شما داشته باشد. این جمله را در نظر بگیرید: “بله، حق با شماست”. به عنوان گوینده می‌توانید این جمله را هم با لحن تأییدآمیز بیان کنید و هم به صورت کنایه‌‌آمیز. بسیاری از سوء تفاهماتی هم که بین افراد پیش می‌آید به این دلیل است که گوینده نمی‌تواند لحن مناسب آن جمله را به کلامش بدهد.
تمرین: یکی از تمرین‌های مفید برای تقویت لحن مناسب، ضبط کردن صدایتان در حین مکالمات است. بعد از گوش دادن به صدای خودتان، متوجه خواهید شد که لحن شما تا چه حد با هدفی که از یک مکالمه دارید، مطابقت دارد. قصه گفتن، اخبار گفتن، شعر خواندن و تعریف کردن خاطره نیز می‌تواند در تقویت لحن شما بسیار کمک کننده باشد.
سخن پایانی
در این مقاله ۱۵ تکنیک کاربردی را برای بهبود فن بیان ارائه کردیم. نکتۀ بسیار مهمی که لازم است به آن اشاره کنیم این است که فن بیان مهارتی نیست که تنها با خواندن یک یا دو مقاله به آن دست پیدا کنید. بلکه باید آن را طی ساعت‌ها مطالعه و تمرین فرا بگیرید. هدف ما نیز در این دو مقاله ارائۀ نکات مهمی در این زمینه بود که هم می‌تواند به عنوان مقدمه‌ای برای آموزش فن بیان در نظر گرفته شود و هم شما را به مطالعۀ کتاب‌ها و انجام تمرینات بیشتر در این حوزه ترغیب کند.
بحث و مشارکت!
از بین افرادی که می‌شناسید، یک فرد با بیان قوی و یک فرد با بیان ضعیف را انتخاب کنید و ویژگی‌هایی را که در کلام یا رفتار این دو فرد وجود دارد با هم مقایسه کنید.
چه تکنیک‌ها، تمرین‌ها و کتاب‌هایی را برای تقویت فن بیان می‌شناسید؟
لطفا نظرات و تجربیات خود را زیر همین پست با سایر همکاران به اشتراک بگذارید.
با عرض سلام.
در این مقاله به نکات بسیار مفیدی اشاره شده بود.و می توان به این نکته هم اشاره ای کرد که بهتراست در بیان کلمات از زبان معیار استفاده شود.سپاسگزارم
سلام به شما سرکار خانم عباسی
در به روزرسانی‌های آینده حتما این نکته را مد نظر قرار خواهیم داد.
سپاس از همراهی شما
سلام روز بخیر مطالب تون جالب بود نکاتی رو یاد اوری کردید که ملاک یک تدریس خوب وعالی است من استفاده کردم
سلام به شما سرکار خانم کریم خانلویی
خوشحالیم از اینکه این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته
سپاس از همراهی شما
با سلام. ممنون از مطالب مفید و موثرتون. من به شخصه در ارائه هام و تدریس حضوری، یک مقداری از زبان بدن بیش از حد استفاده می کنم. همچنین مورد دیگه ای که نیاز به تمرین بیشتر دارم ، سرعت صدا هست. یکی از تکنیک هایی که به افزایش حجم صدا و روان صحبت کردن کمک میکنه، تکنیک نگه داشتن کاغذ با فوت خود ، تکرار این تمرین می تواند به افزایش حجم صدای شما کمک کند. تشکر
سلام
خوشحالیم که این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته.
در آینده مقاله‌ای را در مورد زبان بدن منتشر خواهیم کرد.
سپاس از اینکه تجربۀ خود را با ما به اشتراک گذاشتید.
با عرض سلام.ممنون از مطالب مفیدی که در اختیارمان گذاشتید .لطفا اگر مقاله ای در خصوص برطرف کردن گرفتگی صدا دارید به اشتراک بگذارید .من گاهی دچار گرفتگی صدا میشوم بعد از صحبت یا مکالمه طولانی و گاهی بعد از صرف غذا.
سلام به شما سرکار خانم باقری
از اینکه این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته بسیار خرسندیم.
پیشنهاد میکنیم مقالۀ اصول بهداشت صدا و مراقبت از آن برای معلمان را مطالعه فرمایید.
سپاس از همراهی شما