حتما شما هم معلم‌ها و اساتیدی را به خاطر می‌آورید که با وجود دانش و تخصص متوسط، ارتباط فوق‌العاده‌ای با دانش‌آموزان یا دانشجویان خود برقرار کنند و مطالب درسی را چنان جذاب و دلنشین ارائه می‌دهند که شاگرد متوجه گذشت زمان نمی‌شود.
از سویی دیگر، هستند معلمانی که با وجود سواد و تخصص بالاتر، توانایی انتقال مطالب درسی را در سطح عالی ندارند و در نتیجه کلاس‌های آن‌ها مورد استقبال شاگردان قرار نمی‌گیرند.
به عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل این تفاوت، می‌توان به فن بیان معلم و توانایی او در مهارت‌های ارتباطی اشاره کرد. فن بیان در تدریس، یکی از مهم‌ترین آموزش‌هایی است که هر معلمی برای موفقیت و توسعۀ شغلی خود به آن نیاز دارد.
از مهم‌ترین زیرشاخه‌های مبحث فن بیان، توانایی متقاعدسازی است که در مقاله‌ای تحت عنوان اصول متقاعدسازی ویژۀ معلمان خصوصی به طور مفصل به آن پرداختیم.
در این مقاله از مجله اساتید استادبانک (بزرگ‌ترین پلتفرم آموزش خصوصی در کشور) قصد داریم تکنیک‌هایی را معرفی کنیم که به شما کمک می‌کند تا تسلط بیشتری روی کلام خود داشته باشید و قدرت بیان و سخنوری خود را افزایش دهید. پس تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
فن بیان چیست؟
بر خلاف تصور برخی افراد، فن بیان به معنای پرحرفی یا چرب‌زبانی برای دستیابی به اهداف نیست. بلکه مجموعه اصولی است که به ما کمک می‌کنند تا کلام نافذی داشته باشیم، روی صدا، لحن و بیان خود مسلط شویم، منظور و خواستۀ خود را به شیوۀ مؤثری منتقل کنیم و در نهایت، ارتباط سازنده‌تری را با مخاطبان خود برقرار نماییم.
اهمیت فن بیان معلم
همان طور که در مقدمۀ این مقاله هم اشاره کردیم، مهارت‌های ارتباطی معلم تأثیر مستقیمی روی موفقیت شغلی او، میزان علاقمندی دانش‌آموز به درس و رضایت شاگرد از کلاس درس دارد.
به وضوح، فن بیان یکی از اجزای کلیدی در مهارت‌های ارتباطی است. هر فردی در زندگی خود، در هر شغل و موقعیتی که باشد، گاهی اوقات و یا هر روز، نیاز دارد در مقابل دیگران صحبت کند، روی آن‌ها تأثیر بگذارد و یا آنان را در رابطه با موضوعی خاص، متقاعد کند.
این موضوع، به خصوص برای معلم‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. چرا که کلام مهم‌ترین ابزار کار هر معلمی است. چه در حین تدریس، چه در زمان گفتگو با شاگردان یا والدین آن‌ها. فن بیان معلم نقش اساسی ایفا می‌کند. مطالعه بیشتر: ارتباط معلم با دانش‌آموز، والدین و همکاران
تکنیک‌هایی برای بهبود فن بیان معلم
پس از اینکه با اهمیت فن بیان معلم در تدریس آشنا شدیم، نوبت به معرفی برخی تکنیک‌های فن بیان می‌رسد. در این بخش به ۱۵ مورد از مهم‌ترین تکنیک‌های فن بیان که بر اساس بهترین کتاب‌ها و مقالات این حوزه جمع‌آوری شده‌اند و همچنین تکنیک‌هایی که مورد تایید اساتید فن بیان هستند، اشاره کرده‌ایم.
۱. تُن صدای مناسب
تن صدای معلم، تاثیر غیر قابل انکاری روی برقراری ارتباط با دانش‌آموز دارد. به عنوان معلم باید بتوانید رسا، واضح و قاطع صحبت کنید. اما رسا بودن لزوما به معنی بلند صحبت کردن نیست.
اگر صدای شما بیش از حد بلند باشد موجب آزردگی دانش‌آموز خواهد شد و اگر بیش از حد آرام صحبت کنید دانش‌آموز توجه کافی به درس نشان نمی‌دهد. بنابراین لازم است که با تکرار و تمرین، تن صدای خود را به صورت مناسب، تقویت و تنظیم کنید.
ضمنا توجه داشته باشید که اگر تن صدای شما از ابتدا تا انتهای کلاس، یکنواخت باشد، از جایی به بعد توجه و تمرکز دانش‌آموز از بین می‌رود. به همین دلیل لازم است در زمان‌های مناسب و به صورت آگاهانه، تُن صدای خود را کمی بالا یا پایین ببرید.
۲. تنظیم سرعت صدا
سرعت صدای شما باید به نحوی تنظیم شود که دانش‌آموز و والدین قادر باشند تمامی کلمات‌تان را به وضوح بشنوند. شمرده صحبت کردن یکی از ویژگی‌های افرادی است که فن بیان خوبی دارند. این امر نه تنها درک شنونده را از صحبت‌های شما تقویت می‌کند، بلکه باعث می‌شود شما فردی آرام و مطمئن به نظر برسید.
این نکته را هم در نظر داشته باشید که منظور از شمرده صحبت کردن، کُند حرف زدن نیست. چرا که این موضوع نیز باعث خستگی مخاطب می‌شود و به راحتی توجه او را از شما و صحبت‌هایتان منحرف می‌کند. پس سعی کنید سرعت مناسب حرف زدن خود را پیدا کنید.
همانند قسمت قبل، پیشنهاد میکنیم به منظور تاثیرگذاری بیشتر کلامتان، در برخی مواقع و به فراخور موقعیت، سرعت سخن گفتن خود را کاهش یا افزایش دهید تا فضای مکالمه از حالت یکنواخت و بی‌روح خارج شود.
۳. مراقبت از صدا
همۀ نوازنده‌‌ها، با دقت و وسواس مثال‌زدنی از ابزارهای موسیقی مراقبت می‌کنند. صدای شما نیز حکم جعبۀ موسیقی با ارزشی را دارد که با کمک آن می‌توانید زیباترین نواها را خلق کنید و تاثیرات عمیقی را روی دانش‌آموزان‌تان بگذارید. بنابراین مانند هر نوازنده‌ای باید از این جعبۀ موسیقی به خوبی مراقبت کنید.
تنفس صحیح، نوشیدن منظم آب، خواب کافی، خودداری از دادن زدن و غیره از جمله مواردی هستند که در مقاله مراقبت از صدا برای معلمان به آن‌ها اشاره کرده‌ایم.
۴. گرم کردن صدا
در مقالۀ مراقبت از صدا برای معلمان، اشاره کردیم که به منظور محافظت از صدا و تارهای صوتی خود، باید هر روز اول صبح یا قبل از شروع کلاس، صدایتان را گرم کنید. دو تکنیک رایج برای گرم کردن صدا را نیز معرفی کردیم.
البته گرم کردن صدا فقط با هدف مراقبت از تارهای صوتی انجام نمی‌شود. بلکه تاثیر فوق‌العاده‌ای روی جذابیت صدای شما و قدرت بیان‌تان دارد. بنابراین پیشنهاد میکنیم که این مقاله را مطالعه کنید و گرم کردن صدا را جزو برنامۀ روزانۀ خود قرار دهید.
۵. جلوگیری از لرزش صدا
حتما شما هم با افرادی که در حین صحبت کردن دچار لرزش صدا می‌شوند، برخورد داشته‌اید. لرزش صدا یکی از قاتلین فن بیان معلم و هر فرد دیگری در هر شغلی است. لرزش صدا از تاثیرگذاری سخن افراد به شدت می‌کاهد.
دلایل مختلفی برای لرزش صدا وجود دارد، از جمله:
- قرار گرفتن در موقعیت ناشناخته و اضطراب‌آور (مانند اولین جلسۀ تدریس)
- عدم تسلط به مطالبی که می‌خواهید ارائه کنید
- ناتوانی در انجام تنفس عمیق و غیره
برای از بین بردن لرزش صدا ابتدا باید آن را ریشه‌یابی کنید، سپس از تکنیک‌های متناسب با آن کمک بگیرید. برای مثال:
- اگر مشکل لرزش صدای شما به دلیل عدم تسلط کافی بر محتوای درس است، سعی کنید قبل از کلاس، زمان بیشتری را به آماده‌سازی خودتان برای تدریس اختصاص دهید.
- اگر ریشۀ مشکل، اعتماد به نفس پایین شماست، در صدد حل این مشکل بربیایید.
- اگر لرزش صدا به علت تنفس‌های سطحی و سریع شما است، با استفاده از تکنیک‌های تنفس و به خصوص انجام تنفس دیافراگمی، لرزش صدای خود را تا حد امکان از بین ببرید.
۶. تنفس صحیح
نحوۀ تنفس شما یکی از مهم‌ترین علائمی است که به مخاطب نشان می‌دهد شما آرام و با اعتماد به نفس هستید یا دچار استرس و تنش شده‌اید. حتما توجه کرده‌اید که وقتی در شرایط استرس‌زا قرار می‌گیرید تنفستان بسیار سطحی‌تر و سریع‌تر از مواقع دیگر است.
نحوۀ تنفس نه تنها میزان استرس یا آرامش شما را به مخاطب نشان می‌دهد، بلکه بر میزان هوایی که وارد دیافراگم خود می‌کنید و در نتیجه بر طنین صدای شما نیز بسیار تاثیرگذار است.
در وهلۀ اول سعی کنید همواره از روش تنفس عمیق یا دیافراگمی به جای تنفس سطحی استفاده کنید. ثانیا تمرینات تنفسی مختلف را یاد بگیرید تا در حین صحبت کردن، درس دادن یا در مواقع پراسترس، روی دم و بازدم خود کنترل کامل داشته باشید و به اصطلاح نفس کم نیاورید.
تمرین: یکی از بهترین تمرین‌ها در زمینۀ تنفس عمیق، تمرین بازدم با استفاده حرف سین یا شین است. برای این کار یک دم عمیق بگیرید تا دیافراگم شما پر از هوا شود. سپس در طول ۳۰ الی ۶۰ ثانیه، با گفتن حرف “س” یا “ش” هوای داخل دیافراگم را به طور کامل بیرون بدمید. این کار را چند مرتبه در روز انجام دهید.
۷. وضعیت قرار گرفتن بدن
شاید برایتان جالب باشد که بدانید حتی طرز نشستن و ایستادن شما تاثیر مستقیمی روی بیان‌تان دارد. صاف نشستن، وضعیت مناسب سر و گردن، قفل نکردن عضلات صورت و بدن به شما کمک می‌کند تا به خوبی نفس بکشید، کنترل بهتری روی صدای خود داشته باشید و صدایتان طنین و نفوذ بیشتری داشته باشد.
۸. زبان بدن
برای بهبود فن بیان معلم باید به کمک زبان بدن، تاثیرگذاری کلام خود را بیشتر کنید. به منظور دستیابی به این هدف، لازم است علائمی از زبان بدن را که به مخاطب پیام‌های مثبت یا منفی می‌فرستند، شناسایی کنید و در صحبت‌های خود آن‌ها را رعایت کنید. برای مثال:
- نحوۀ ایستادن یا نشستن
- حرکات دست و سر
- حالت‌های چهره
- ارتباط چشمی
- حرکات اضافی در حین صحبت کردن
- توجه یا عدم‌توجه به زبان بدن طرف مقابل
- لمس کردن
- نوع پوشش
همۀ این موارد، بخشی از زبان بدن یا ارتباطات غیر کلامی هستند که استفادۀ درست یا غلط از آن‌ها می‌تواند قدرت بیان شما را چند برابر کند یا آن را تا پایین‌ترین سطح کاهش دهد. در ضمن فراموش نکنید که زیاده‌روی در استفاده از زبان بدن هم می‌تواند تاثیر منفی روی جذب مخاطب داشته باشد.
۹. مکث کردن
یکی از نکات مهم برای افزایش قدرت بیان و تاثیرگذاری کلام، استفاده از مکث‌های به جا و معنادار است. بعد از هر چند جمله، یا بعد از گفتن حرف‌های مهم، به مدت ۳ تا ۴ ثانیه مکث کنید و ارتباط چشمی برقرار کنید. این کار چند خاصیت دارد:
- توجه مخاطب بیشتر جلب می‌شود
- شما را فردی مطمئن و با اعتماد به نفس نشان می‌دهد
- به مخاطب فرصت می‌دهد تا صحبت‌های شما در ذهن خود پردازش کند
- به شما فرصت استراحت و پیدا کردن کلمات و واژه‌های مناسب برای ادامۀ صحبت‌ها را می‌دهد.
۱۰. حذف تکیه کلام‌ها و آواهای نامفهوم
استفاده از تکیه کلام‌ها و آواهای نامفهوم یکی از مواردی است که می‌تواند فن بیان معلم را دچار مشکل کند.
تکیه کلام‌ها کلماتی یا عباراتی هستند که در صحبت‌های خود مرتب آن را تکرار می‌کنید بدون اینکه کاربردی در آن جمله داشته باشند؛ مانند “در واقع”، “حقیقتا”، “مثلا”، “چیز” و غیره.
آواهای نامفهوم یا جمله‌پُرکن‌ها نیز حروفی هستند که برای اتصال جملات، به دفعات مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ مانند “آممممم”، “اِاِاِاِ” و غیره.
۱۱. تپق زدن
تپق زدن به معنی تلفظ اشتباه برخی کلمات، جابجایی برخی آواها و یا گرفتگی زبان در حین صحبت کردن است.
تپق زدن بخش جدایی‌ناپذیری و طبیعی در بیان هر فردی است اما اگر این اتفاق، بیش از حد تکرار شود می‌تواند تاثیرات منفی روی فن بیان معلم داشته باشد. شمرده صحبت کردن، تنفس صحیح و تمرینات تندگویی و هم‌خوانی با آهنگ‌هایی که سرعت بالایی در اجرا دارند، می‌توانند به کمتر شدن تپق در حین صحبت کمک کنند.
۱۲. افزایش دایره لغات
دایرۀ لغات شما مجموعه کلماتی هستند که در گفتگوهای خود از آن‌ها استفاده می‌کنید. هر چقدر که دایرۀ لغات‌تان به عنوان معلم خصوصی یا معلم مدرسه، گسترده‌تر باشد، بدون شک بیان قدرتمندتری خواهید داشت. برای گسترش دایرۀ لغات خود سعی کنید:
- بیشتر مطالعه کنید
- با افراد اهل مطالعه معاشرت کنید
- به صحبت‌های کسانی که فن بیان قوی دارند خوب گوش کنید
- متضاد و مترادف‌های کلمات را پیدا کنید
- کلمات جدیدی که یاد می‌گیرید را یادداشت کنید
- از کلمات جدیدی که آموخته‌اید زیاد استفاده کنید
۱۳. استفاده از چاشنی‌های کلامی
همان طور که استفاده از چاشنی‌ها در غذا باعث ایجاد طعم و رایحۀ مطلوب می‌شود، چاشنی در کلام نیز آن را شیرین‌تر و تاثیرگذارتر می‌کند. برای مثال، استفاده از یک بیت شعر، نقل قول، ضرب‌المثل، یک داستانِ کوتاه یا شوخ‌طبعیِ به جا و به اندازه، می‌توانند چاشنی‌های اثربخشی در مکالمات و ارتباطات باشند.
۱۴. سادگی در کلام
برخی از معلمان برای اینکه سطح سواد و مطالعۀ خود را به دانش‌آموز یا والدین او نشان بدهند در حین صحبت کردن از کلمات بسیار تخصصی، پیچیده یا ناملموس استفاده می‌کنند. البته استفاده از عبارات تخصصی در نوشتار یا در برخی شرایط خاص می‌تواند کاربردی باشد. ولی استفادۀ بیش از حد از این نوع کلمات به دلایل مختلف توصیه نمی‌شود. از جمله اینکه:
- باعث خستگی مخاطب عام می‌شود
- احتمال تپق زدن را بالا می‌برد
- ممکن است از نظر مخاطب، شما فردی پرمدعا به نظر برسید که تلاش می‌کند دانش و سواد خود را به رخ دیگران بکشد!
بنابراین، همواره سادگی در کلام را در اولویت در قرار دهید و تا زمانی که نیاز نیست از استفاده از کلمات پیچیده و ناملموس خودداری کنید.
۱۵. لحن مناسب
لحن، در واقع احساس شما و موسیقی صدای شما است که حاوی اطلاعات زیادی برای شنونده است. اگر نتوانید لحن خود را با هدفی که از یک عبارت یا جمله دارید منطبق کنید، کلامتان تاثیرگذار نخواهد بود و حتی ممکن است مخاطب، برداشت کاملا متضادی از صحبت‌های شما داشته باشد.
برای مثال، این جمله را در نظر بگیرید: “بله، حق با شماست”. به عنوان گوینده می‌توانید این جمله را هم با لحن تأییدآمیز بیان کنید و هم به صورت کنایه‌‌آمیز. بسیاری از سوء تفاهماتی هم که بین افراد پیش می‌آید به این دلیل است که گوینده نمی‌تواند لحن مناسب آن جمله را به کلامش خورد کلام خود بدهد.
جذب و آموزش معلم خصوصی در پلتفرم تدریس خصوصی استادبانک
در این مقاله از سایت معلمان استادبانک ۱۵ تکنیک کاربردی را برای بهبود فن بیان معلم ارائه کردیم. نکتۀ بسیار مهم این است که فن بیان مهارتی نیست که تنها با خواندن چند مقاله به آن دست پیدا کنید. بلکه باید آن را طی ساعت‌ها مطالعه و تمرین فرا بگیرید.
هدف ما نیز در این مقاله ارائۀ نکات مهمی در زمینۀ فن بیان بود که هم می‌تواند به عنوان مقدمه‌ای برای آموزش فن بیان در نظر گرفته شود و هم شما را به مطالعۀ کتاب‌ها و انجام تمرینات بیشتر در این حوزه ترغیب کند.
با جستجوی عبارت مهارت‌های ارتباطی معلم در مجله اساتید استادبانک، به سایر مقالات این بخش، از جمله مهارت متقاعدسازی، ارتباط با دانش‌آموزان و غیره دسترسی خواهید داشت.
ضمنا اگر به تدریس خصوصی علاقه‌مند هستید و هنوز فعالیت خود را در سایت استادبانک شروع نکرده‌اید، کافیست شرایط همکاری با استادبانک را در سایت جستجو کنید و پس از مطالعۀ آن مراحل ثبت نام معلم خصوصی را طی کنید.
همچنین از طریق شماره ۹۱۰۰۵۳۴۳-۰۲۱ می‌توانید با مشاوران و کارشناسان ما در ارتباط باشید و سؤالات خود را در زمینۀ ثبت نام در استادبانک به عنوان معلم خصوصی مطرح نمایید.
با عرض سلام.
در این مقاله به نکات بسیار مفیدی اشاره شده بود.و می توان به این نکته هم اشاره ای کرد که بهتراست در بیان کلمات از زبان معیار استفاده شود.سپاسگزارم
سلام به شما سرکار خانم عباسی
در به روزرسانی‌های آینده حتما این نکته را مد نظر قرار خواهیم داد.
سپاس از همراهی شما
سلام روز بخیر مطالب تون جالب بود نکاتی رو یاد اوری کردید که ملاک یک تدریس خوب وعالی است من استفاده کردم
سلام به شما سرکار خانم کریم خانلویی
خوشحالیم از اینکه این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته
سپاس از همراهی شما
با سلام. ممنون از مطالب مفید و موثرتون. من به شخصه در ارائه هام و تدریس حضوری، یک مقداری از زبان بدن بیش از حد استفاده می کنم. همچنین مورد دیگه ای که نیاز به تمرین بیشتر دارم ، سرعت صدا هست. یکی از تکنیک هایی که به افزایش حجم صدا و روان صحبت کردن کمک میکنه، تکنیک نگه داشتن کاغذ با فوت خود ، تکرار این تمرین می تواند به افزایش حجم صدای شما کمک کند. تشکر
سلام
خوشحالیم که این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته.
در آینده مقاله‌ای را در مورد زبان بدن منتشر خواهیم کرد.
سپاس از اینکه تجربۀ خود را با ما به اشتراک گذاشتید.
با عرض سلام.ممنون از مطالب مفیدی که در اختیارمان گذاشتید .لطفا اگر مقاله ای در خصوص برطرف کردن گرفتگی صدا دارید به اشتراک بگذارید .من گاهی دچار گرفتگی صدا میشوم بعد از صحبت یا مکالمه طولانی و گاهی بعد از صرف غذا.
سلام به شما سرکار خانم باقری
از اینکه این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته بسیار خرسندیم.
پیشنهاد میکنیم مقالۀ اصول بهداشت صدا و مراقبت از آن برای معلمان را مطالعه فرمایید.
سپاس از همراهی شما