آنچه در این مقاله می‌خوانید
نوشتن طرح درس یکی از مباحث مهم در برنامه‌ریزی درسی، روش تدریس و مدیریت کلاس است. هر معلم یا استادی، چه تازه‌کار و چه با تجربه، برای اینکه بتواند برنامه‌ریزی دقیقی برای کلاس‌های خود داشته باشد و موضوعات درسی را به بهترین شکل ممکن در کلاس پیاده‌سازی کند، به نوشتن طرح درس نیاز پیدا خواهد کرد.
در این مقاله از مجله اساتید استادبانک، قصد داریم نکات مهم و کلیدی را در مورد نوشتن طرح درس، به شما همکاران عزیز ارائه دهیم. همچنین چند نمونه طرح درس را نیز برای دانلود در اختیار شما قرار داده‌ایم.
در صورتی که به عنوان معلم خصوصی یا معلم آموزش و پرورش، مشغول تدریس هستید، این مقاله برای شما مفید خواهد بود. با ما همراه باشید.
طرح درس چیست؟
قبل از شروع سال تحصیلی یا هر دورۀ آموزشی، سؤالاتی از این قبیل در ذهن معلم ایجاد می‌شود:
- دانش‌آموزان (دانشجویان) در طول مدت این کلاس (دوره) چه مطالبی را باید بیاموزند؟
- چه روش تدریس اثربخشی را برای آموزش این درس انتخاب کنم؟
- برای هر مبحث چه مدت زمانی را در نظر بگیرم؟
- ساختار هر جلسه از کلاس من به چه صورتی باشد؟
- برای آموزش این درس، به چه فعالیت‌ها و ابزارهایی کمک آموزشی نیاز دارم؟
- با چه روش‌هایی میزان یادگیری و پیشرفت شاگردانم را بسنجم؟
پاسخ‌هایی که به این سؤالات داده می‌شود، در مجموع طرح درس را تشکیل می‌دهند که می‌توان آن را به عنوان یک نقشۀ راه برای معلم در نظر گرفت. با نوشتن یک طرح درس دقیق و منسجم، معلم می‌تواند برای فعالیت‌های آموزشی خود، به صورت جلسه به جلسه، روزانه، هفتگی، ماهانه، ترمی و سالانه برنامه‌ریزی کند.
اهمیت و مزایای نوشتن طرح درس
زمانی که معلم طرح درس مشخصی ندارد، به طور مداوم به این موضوع فکر می‌کند که بعد از انجام این فعالیت، چه کار دیگری باید انجام دهم؟ این موضوع تمرکز معلم و در نتیجه تمرکز دانش‌آموزان را کاهش خواهد داد. ضمن اینکه ممکن است در حین تدریس نیاز به ابزارهای باشد که معلم از قبل آن‌ها را پیش بینی نکرده است.
در نهایت همۀ این موارد باعث می‌شوند معلم نتواند زمان کلاس خود را به خوبی مدیریت کند و فرآیند یادگیری نیز به طور کامل در دانش‌آموزان اتفاق نمی‌افتد.
نوشتن طرح درس به معلم کمک می‌کند تا هر روز و هر جلسه با آمادگی کامل وارد کلاس درس شود، تدریس مؤثرتری را ارائه کند و مدیریت کلاس را به خوبی در دست داشته باشد. برخی از مزایای نوشتن طرح درس عبارتند از:
۱. معلم، با اعتماد به نفس و تسلط کامل تدریس می‌کند
نوشتن طرح به معلم این فرصت را می‌دهد تا دانش خود را در مورد مبحثی که باید آموزش دهد، بررسی کند و اطمینان حاصل کند که به همۀ نکات و مطالب مورد نیاز، برای ارائه به شاگردان تسلط دارد. به این ترتیب، یادگیری نیز به شکل بهتری در دانش‌آموزان رخ می‌دهد. همین موضوع باعث افزایش احترام دانش‌آموزان نسبت به معلم و مشارکت هر چه بیشتر آن‌ها در فرایند تدریس می‌شود.
۲. زمان کلاس را بهتر مدیریت می‌کند
معلم باید از لحظه‌ای که دانش‌آموزان در کلاس درس حاضر می‌شوند تا زمانی که کلاس به پایان می‌رسد، زمان جلسه را مدیریت کند. نوشتن طرح درس به معلم کمک می‌کند تا بتواند هر یک از این جلسات را به بخش‌های مختلف تقسیم کند و برای هر بخش، برنامه و زمانبندی مشخصی را در نظر بگیرد. این موضوع باعث افزایش سرعت یادگیری دانش‌آموزان و به پایان رساندن موضوعات مهم کتاب، در زمان مقرر می‌شود.
۳. همسو کردن فرآیند تدریس با استانداردهای تعریف شده، امکان‌پذیر می‌شود
به عنوان معلم، در هر کشور، شهر یا مدرسه‌ای که تدریس کنید، معمولاً چشم‌اندازها و استانداردهای آموزشیِ از پیش تعیین‌شده‌ای وجود دارد که معلم باید از آن‌ها تبعیت کند و شاگردان را به اهداف مورد نظر برساند. نوشتن طرح درس کمک می‌کند تا معلم اطمینان حاصل کند که دانش‌آموزانش در مسیر درستی قرار دارند و تا پایان سال تحصیلی یا دورۀ آموزشی، به استانداردها و اهداف مورد نظر دست پیدا خواهند کرد.
۴. استفاده از معلم جایگزین در موارد ضروری، ساده‌تر می‌شود
به عنوان معلم، ممکن است گاهی نیاز به مرخصی داشته باشید. در چنین شرایطی برای اینکه فرآیند تدریس قطع نشود، احتمالاً از یکی از همکارانتان درخواست خواهید کرد که چند جلسه‌ای را به جای شما تدریس کند. نوشتن طرح درس و ارائۀ آن به معلم جایگزین، کمک می‌کند تا به طور دقیق بداند چه مواردی را در این جلسات باید پوشش دهد و برای پیشبرد اهداف درسی کلاس، حداکثر استفاده را از زمان کلاس ببرد.
انواع طرح درس
رایج‌ترین نوع طرح درس، طرح‌درس‌های سالانه (ترمی) و روزانه (جلسه به جلسه) هستند. اما در صورتی که معلم تمایل به برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشته باشد، می‌تواند طرح درسهای ماهانه و هفتگی را نیز برای کلاس‌های خود در نظر بگیرد. در ادامه، نکاتی را در رابطه با طرح درس سالانه و روزانه بیان می‌کنیم.
۱. طرح درس سالانه
طرح درس سالانه به معلم و دانش‌آموزان کمک می‌کند که در طول یک سال یا ترم تحصیلی، مجموعه فعالیت‌های آموزشی خود را به موقع و بدون وقفه اجرا کنند. در طرح درس سالانه، معلم باید به سؤالاتی در مورد فرآیند تدریس در طول سال تحصیلی پاسخ دهد. برخی از این سؤالات عبارتند از
- اهداف آموزشی این درس چیست؟
- تعداد ساعاتی که در طی هر هفته به این درس اختصاص دارد چقدر است؟
- در طی سال تحصیلی، به چند جلسه برای دوره، مرور یا ارزشیابی دانش‌آموزانم نیاز دارم؟
- به چه ابزارها و امکاناتی برای آموزش این درس نیاز خواهم داشت؟
- چه مناسبت‌ها و تعطیلاتی را پیش رو داریم که روی این درس تأثیر می‌گذارد؟
۲. طرح درس روزانه
معلم به منظور دستیابی به یک یا چند هدف آموزشی، در طی یک جلسه یا یک روز، مجموعه فعالیت‌هایی را در نظر می‌گیرد. طرح درس روزانه در واقع برنامه‌ریزی برای این فعالیت‌ها است که به معلم کمک می‌کند، مراحل برگزاری یک جلسه را یکی پس از دیگری اجرا کند و به اهداف مورد نظر دست پیدا کند.
در طرح درس روزانه، معلم باید به سؤالاتی در مورد فرآیند تدریس در طول یک جلسه یا یک روز پاسخ دهد. برخی از این سؤالات عبارتند از:
- رئوس مطالبی که برای این جلسه در نظر دارم چیست؟
- مهم‌ترین اهداف آموزشیِ این جلسه چه مواردی هستند؟
- اهداف رفتاری مورد نظر من در این جلسه چیست؟
- دانسته‌های پیشین دانش‌آموزان در این زمینه چه هستند؟
- قبل از شروع تدریس چه کارهایی را باید انجام دهم؟
- مراحل ارائۀ درس در کلاس به چه صورتی باشد؟
- از چه روش‌های برای تدریس بهتر این مبحث می‌توانم استفاده کنم؟
- به چه ابزارهایی برای دستیابی به اهداف آموزشی این جلسه نیاز دارم؟
- برای هر یک از فعالیت‌های ضروری، چه مدت زمانی را در نظر بگیرم؟
- میزان یادگیری دانش‌آموزان و دستیابی به اهداف آموزشی و رفتاری در این جلسه را چگونه ارزیابی کنم؟
- در پایان جلسه، چه تکالیفی را برای دانش‌آموزانم در نظر بگیرم؟
مراحل نوشتن طرح درس
در اولین گام برای نوشتن طرح درس، باید نوع طرح درس خود را بر اساس مواردی که در قسمت قبل اشاره کردیم، مشخص کنید. بر اساس هر یک از انواع طرح درس، لازم است به سوالات مربوطه پاسخ دهید. اما به طور کلی برای نوشتن یک طرح درس روزانۀ مفید و کاربردی، پیشنهاد می‌کنیم مراحل زیر را طی کنید:
۱. مشخص کردن رئوس مطالب و اهداف مورد نظر
قبل از ارائۀ درس در کلاس، باید رئوس مطالبی را که در طی جلسه تدریس می‌شوند، به طور کامل بررسی کنید. همچنین اهداف مورد نظر از این جلسه را مشخص کنید. این اهداف شامل اهداف کلی، جزیی و اهداف رفتاری (شناختی، روانی و عاطفی) هستند.
۲. مشخص کردن ابزار و وسایل مورد نیاز برای تدریس
برای تدریس برخی موضوعات نیاز به ابزارهای خاصی وجود دارد. برای مثال، ممکن است به منظور تکمیل فرآیند تدریس خود به ویدئو پروژکتور نیاز داشته باشید. بنابراین لازم است که از قبل، این موارد را در طرح درس خود مشخص و تهیه کرده تا در جلسۀ تدریس، زمان زیادی را صرف هماهنگی برای این موضوع نکنید.
۳. ارزشیابی تشخیصی
قبل از شروع درس، ابتدا باید ارزیابی مناسبی از دانسته‌های پیشین دانش‌آموزان‌تان به دست بیاورید. این مرحله، تحت عنوان ارزشیابی تشخیصی شناخته می‌شود و نتایج آن، نقطۀ شروع آموزش را مشخص می‌کنند.
۴. ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان
پس از انجام ارزشیابی تشخیصی، لازم است توجه دانش‌آموز را به موضوع مورد نظر جلب کنید. بنابراین باید به روش‌های مختلف از جمله بیان اهمیت و کاربرد موضوع، انگیزۀ لازم را برای یادگیری و مشارکت، در دانش‌آموز ایجاد کنید. پس از آن به معرفی درس و اهداف مورد نظر بپردازید.
۴. تعیین مراحل تدریس و ارائه درس
در این قسمت روش تدریس خود را مشخص می‌کنید. چه فعالیت‌هایی را برای آموزش هر چه بهتر این درس مد نظر قرار داده‌اید؟ برای هر یک از این فعالیت‌ها چه مدت زمانی را در نظر گرفته‌اید؟ آیا فعالیت‌های فردی و گروهی با نسبت قابل قبولی در طرح درس شما در نظر گرفته شده‌اند؟ تمامی مراحل را به صورت گام به گام، روشن و واضح بنویسید و تا حد امکان به اجرای آن در کلاس متعهد بمانید.
۵. مرور درس و ارائه خلاصه‌ای از مباحث تدریس شده در همان جلسه
قبل از اینکه میزان یادگیری دانش‌آموزان را مورد ارزیابی قرار دهید، لازم است مروری بر مطالب درس داشته باشید و خلاصه‌ای از آن را برای دانش‌آموزان بیان کنید. برای این بخش نیز باید برنامه و روش‌های مشخصی داشته باشید.
۶. مرحله ارزشیابی و اجرای آن در کلاس درس
پس از اجرای مراحل تدریس و جمع‌بندی و مرور، نوبت به ارزشیابی دانش‌آموزان می‌رسد. فراموش نکنید که منظور از ارزشیابی لزوماً امتحان گرفتن نیست. بلکه باید متناسب با سن دانش‌آموزان، مقطع، پایه و درس مورد نظر، روش‌های متنوعی برای ارزشیابی میزان یادگیری دانش‌آموزان در طرح درس خود وارد کنید.
۷. مشخص کردن تکالیف برای دانش‌آموزان
در آخرین مرحله از فرآیند تدریس، باید تکالیف مورد نظر خود را برای دانش‌آموزان مشخص کنید. توجه داشته باشید تکالیفی را انتخاب کنید که علاوه بر متنوع بودن و توجه به انواع سبک‌های یادگیری دانش‌آموزان، با اهداف آموزشی و رفتاری که در طرح درس خود در نظر گرفته‌اید همخوانی داشته باشد. در پایان نیز از همراهی و مشارکت شاگردان‌تان برای یادگیری موضوع درس، ابراز خشنودی و تشکر کنید.
نکات تکمیلی در مورد نوشتن طرح درس
- در نوشتن طرح درس، تعادل را رعایت کنید. برنامه‌ای بنویسید که علاوه بر آموزش درس در هر جلسه، زمانی را نیز به بررسی تکالیف، حضور و غیاب، پرسش کلاسی، سرگرمی و غیره اختصاص دهید.
- در تهیه طرح درس خود به تفاوت‌های فردی، سبک‌های یادگیری و توانایی‌های ذهنی متفاوت دانش‌آموزان‌تان توجه داشته باشید.
- در اجرای مراحل تدریس خود، از مفاهیم جذاب هنر، فرهنگی و غیره برای افزایش اطلاعات دانش‌آموزان و علاقمند کردن آن‌ها به موضوع درس استفاده کنید.
- زمان‌هایی را برای مرور و یادآوری بعد از تعطیلات طولانی مدت، مانند عید نوروز و یا بعد از برگزاری امتحانات، در نظر بگیرید.
- زمان‌بندی‌های خود را بر اساس تعداد صفحات هر فصل در نظر نگیرید. بلکه سختی و آسانی درس باید معیار قرار بگیرد. بنابراین ممکن است دو فصل با تعداد صفحات نسبتاً یکسان، زمان آموزشی کاملاً متفاوتی را نیاز داشته باشند.
دانلود نمونه طرح درس
در این قسمت می‌توانید به یک نمونه طرح درس جهت دانلود دسترسی داشته باشید. در آینده نمونه‌هایی بیشتری از طرح درسهای روزانه و سالانه در اختیار شما همکاران عزیز قرار خواهد گرفت.
همکاری با استادبانک، یکی از برترین مؤسسات تدریس خصوصی در ایران
در این مقاله به بررسی نکات مهم در رابطه با نوشتن طرح درس پرداختیم. همچنین یک نمونه طرح درس روزانه را نیز برای دانلود ارائه کردیم. در آپدیت‌های بعدی این مقاله نمونه‌های متنوع‌تری از انواع طرح درس را در اختیار شما همکاران عزیز قرار خواهیم داد.
در صورتی که به مطالعۀ سایر مقالات در زمینۀ روش تدریس، توسعۀ شغلی معلمان، تکنولوژی‌های آموزشی، مدیریت کلاس و اخبار معلمان علاقمند هستید، به بخش‌های مختلف مجله اساتیدِ استادبانک هم مراجعه کنید. همچنین اگر به عنوان معلم به تدریس خصوصی علاقه دارید می‌توانید شرایط همکاری با استادبانک را مطالعه و فرم ثبت نام معلم خصوصی را تکمیل کنید یا از طریق شماره ۰۲۱۹۱۰۰۵۴۴۳ با مشاورین ما در ارتباط باشید.
استادبانک همواره در تلاش است تا با همکاری برترین معلمان و اساتید کشور و با استفاده از تجربیات آن‌ها، نقشی تأثیرگذار در گسترش دانش، به روزرسانی اطلاعات معلمان و معرفی آن‌ها به دانش‌آموزان و دانشجویان کشور داشته باشد. هدف ما بالا بردن سطح کیفیت آموزش معلمان و ساختن آینده‌ای روشن برای فرزندان این سرزمین است.
در این مقاله از سایت معلمان استادبانک، تعریف کامل طرح درس و اهمیت آن برای معلمان عزیز توضیح داده شده است.
طرح درس انواع مخنلفی دارد، از جمله طرح درس سالانه و طرح درس روزانه. در این مقاله از مجله اساتید سایت استادبانک، تعریف طرح درس روزانه و سالانه و ویژگی‌های هر یک ارائه شده است.
با کلیک روی این مقاله، با ۷ مرحلۀ نوشتن طرح درس آشنا میشوید. ضمن اینکه یک نمونه طرح درس برای دانلود ارائه شده است.
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: